کشاورزی ارگانیک چیست؟

از اوایل قرن بیستم، عملکرد گیاهان زراعی در واحد سطح به بیش از دو برابر افزایش یافته است. این افزایش علمکرد عمدتاً به دلیل به کارگیری ترکیبات شیمیایی و انواع آفت کش ها بوده است. با انجام مکانیزاسیون کشاورزی، اگرچه تولید به صورت چشمگیری رشد داشته است اما سلامت و بهداشت انسان و محیط زیست به همان اندازه در خطر نابودی قرار گرفته است. در واکنش به این مخاطرات برای انسان و محیط زیست، بشر به فکر شیوه ای جایگزین برای کشاورزی متعارف کنونی افتاد. در نتیجه، مفهوم کشاورزی پایدار، کشاورزی ارگانیک و بیودینامیک، کشاورزی طبیعی، کشاورزی بوم شناختی و… پیدا شدند. اسامی و اصطلاحات متعددی تحت عنوان کشاورزی ارگانیک وجود دارد. گفته می‌شود که در سراسر دنیا حدوداً ۱۶ نام متفاوت از آنچه که کشاورزی ارگانیک می‌نامیم وجود دارد. برخی از شناخته‌شده‌ترین آنها، کشاورزی زیستی، کشاورزی بیولوژیک، کشاورزی تجدید‌شونده و کشاورزی پایدار است. کشاورزی ارگانیک یعنی استفاده از اطلاعات سنتی و علمی برای کاهش استفاده از سموم و مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی و دامی. کشاورزی زیستی، یک سیستم مدیریتی جامعی است که کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف‌کننده، سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان، میکروارگانیسم‌ها، محیط سیاره زمین به عنوان یک موجود زنده واحد، اصول اکولوژیکی، محیط زیست، اصول عدالت و روابط اجتماعی، احترام به مخلوقات و اصول پایداری زیستی در آن مد نظر است.

برای باروری خاک در کشاورزی ارگانیک از کمپوست، کودهای حیوانی و کودهای آلی استفاده می گردد. در این کشاورزی زمین دچار کمترین دستکاری مثل شخم زدن می شود و از کودهای بیولوژیکی، تناوب کشت مناسب، گیاهان پوششی و… استفاده می شود. به همین دلیل فرسایش خاک کم و تنوع زیستی خاک افزایش می یابد. برای تولید کودهای شیمیایی باید از منابع تجدید نشدنی مانند نفت استفاده کرد و در کشاورزی ارگانیک از این مواد استفاده نمی گردد.

کشاورزی ارگانیک به دنبال استفاده بهتر از منابع طبیعی بوده به طوری که به محیط آسیبی نرسانده و استفاده از کالاهای غیرقابل احیا را که به محیط زیست آسیب وارد می کنند و یا به کشاورزان و مصرف کنندگان صدمه می زنند کاهش دهد. اتحادیه بین المللی نهضت های کشاورزی ارگانیک (IFOAM) کشاورزی ارگانیک را چنین تعریف کرده است: کشاورزی ارگانیک، همه سامانه های کشاورزی توسعه دهنده جنبه های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی تولید مواد غذایی و کیفی سالم را دربر می گیرد. حاصلخیری خاک محلی، کلید رمز تولید نیک انجام در این سامانه است. هدف آن، بهینه سازی همه جنبه های کشاورزی و محیطی، با توجه به ظرفیت طبیعی، گیاهی، جانوری و سیمای ظاهری زیست بوم است. ورود نهاده از بیرون کشتگاه را با پرهیز از کاربرد کودها و آفت کش های شیمیایی مصنوعی و مواد دارویی، به طور نمایان کاهش می دهد و در عوض، به قوانین پرقدرت طبیعت اجازه می دهد، تا هم عملکرد محصول و هم مقاومت در برابر بیماری ها را افزایش دهد. کشاورزی ارگانیک وصل به اصول کلی پذیرفته شده جهانی است که در چارچوب نمودهای اقتصادی – اجتماعی محلی، اقلیمی و فرهنگی اجرا می شود.

آنچه امروزه تحت عنوان کشاورزی ارگانیک به عنوان زمینه ای نو در کشاورزی مطرح شده، در واقع سابقه ای طولانی دارد و از بدو شروع فعالیت های کشاورزی، پیوسته با انسان بوده است. انسان همواره با رعایت اصل احترام متقابل با منابع طبیعی برخورد کرده و تجربه زندگی به او ثابت کرده که هرگونه خسارات و آسیب به محیط زیست عواقب ناخوشایندی را پدید می آورد. در واقع این دوره زمانی است که انسان رعایت اصول اخلاقی را در رأس کارهای خود قرار داده است. در مورد پیدایش و ظهور کشاورزی ارگانیک نظرات متفاوتی وجود دارد، ظهور کشاورزی ارگانیک به انتشارات هووارد برمی گردد. کشاورزی متکی به تلفیق، غیرمتمرکز و عاری از مواد شیمیایی در سال ۱۹۴۰توسط نورث برن مطرح شد. او اولین کسی بوده که اصطلاح کشاورزی ارگانیک را به کار برد و این نوع کشاورزی را به عرصه علم معرفی کرد. عده ای دیگر معتقدند که پیدایش کشاورزی ارگانیک در سال ۱۹۲۴، دانشمند اتریشی به نام رودلف اشتانیر دیدگاهی از کشاورزی ارایه کرد که از علوم معنوی و شناخت ماهیت انسان نشأت گرفته بود. عقاید وی، مبنای ایجاد و توسعه کشاورزی بیودینامیک را به وجود آورد. تقریباً در همان زمان دکتر هانس مولر در سوئد جنبشی را برای اصلاح سیستم کشاورزی بر مبنای عقاید مسیحیت به منظور حفظ و حراست از زمین و مزارع خانوادگی، پایه گذاری کرد.

امروزه گرایش به محصولات ارگانیک کشاورزی بسیار زیاد شده است. مردم مایل هستند که بیشتر از محصولات خالص و سالم استفاده کنند. پس به نظر می رسد که تعریف کشاورزی ارگانیک از دیدگاه توسعه روستایی هم مهم باشد و هم ضروری. تعریف کشاورزی ارگانیک از منظر توسعه روستایی چیست؟وجود اسامی گوناگون در بخش های مختلف کشاورزی ارگانیک و همچنین به کارگیری روش ها و کاربرد شیوه های عملی خاص برای حصول به آن، مانع از ارایه یک تعریف کوتاه، دقیق و روشن از این نوع کشاورزی شده است. کشاورزی ارگانیک با نام های مختلفی چون کشت بیولوژیک، کشاورزی با توجه به محیط زیست، کشاورزی کم بهره از نهاده های غیرمزرعه ای، کشاورزی با توان چرخشی و کشاورزی جایگزین مطرح شده است. کشاورزی ارگانیک به معنای استفاده از اطلاعات علمی برای کاهش استعمال از سموم و مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی است. سیستم های کشاورزی ارگانیک بر پایه مدیریت اکوسیستم استوار بوده و به نهاده های خارج از مزرعه وابسته نیست. کشاورزی ارگانیک مدیریت تولید مناسبی است که باعث تقویت و توسعه سلامت اکوسیستم های زیستی، چرخه زیستی و فعالیت های بیولوژیکی خاک می شوند. این نظریه تاکید بر این دارد که از نهاده های داخل مزرعه استفاده شده و از نهاده های بیرونی استفاده اندک شود. برای این منظور احتیاج به سیستم های تطابق پذیر در هر منطقه داریم. این کار، باعث استفاده از روش های کشاورزی زیستی و مکانیکی بدون استفاده از نهاده های خارجی سنتز شده می شود.

تصورات اشتباه درباره کشاورزی زیستی

یکی از تصورات اشتباه در مورد کشاورزی ارگانیک آن است که در این شیوه، کشاورز بی نیاز از کاربرد مواد شیمیایی می‌باشد. باید توجه داشت که ساختمان تمام موجودات زنده و غیرزنده، از ترکیبات شیمیایی تشکیل شده است. در حقیقت باید این طور گفت که آن دسته از مواد شیمیایی که به صورت طبیعی به دست آمده اند در کشاورزی ارگانیک و در حاصلخیز نمودن خاک یا حفاظت گیاهان و پرورش دام، استفاده می شوند.

تصور اشتباه دیگر از کشاورزی ارگانیک، آن است که تصور می شود منظور از کشاورزی ارگانیک یعنی بازگشت به کشاورزی سنتی که سال ها قبل از مکانیزه شدن کشاورزی رواج داشته است، بلعکس، زارعین کشاورزی ارگانیک، نمی‌توانند خود را از دستاوردهای علمی ۵۰ سال اخیر، بی نیاز بدانند. در حقیقت کشاروزی ارگانیک سعی دارد با بهره گیری از یافته های علوم زیستی به صورت تکنیک های پیشرفته خود را از قید ترکیبات آگروشیمیایی که کشاورزی صنعتی را به خود وابسته کرده است رها ساخته و به بهبود کیفیت خاک و محصولات کشاورزی کمک کند. تناوب کشت، کشت مخلوط، روش های مکانیکی کنترل علف های هرز، درک بهتر هم زیستی میکوریزا، ریزوبیوم ها و رایزوسفر، تجدید ماده آلی و دیگر بخش های زنده خاک، تلفیق زراعت و دامپروری، از موضوعات مورد بحث در کشاورزی ارگانیک است.

چرا برگزینیم؟

با توجه به تقاضاى روز افزون براى مصرف محصولات کشاورزى ارگانیک، با رعایت استانداردها و به شرط این که سموم، مواد شیمیایى و افزودنى محصولات را کاهش دهیم، مى توانیم صادرات محصولات کشاورزى ارگانیک به سایر کشورها داشته باشیم. ارزش بازاری محصولات کشاورزی ارگانیک در دنیا، نسبت به محصولات معمولی ۷/۱ تا ۴ برابر است، بنابراین اگر کشاورزان ایرانی بتوانند محصول ارگانیک تولید و صادر کنند، ارزش صادرات کشاورزی نیز ۲ تا ۴ برابر خواهد شد. با تولید و صادرات محصولات ارگانیک ارزش افزوده محصولات کشاورزى چهار برابر مى شود. در حال حاضر کشور آمریکا، اروپا و خاور دور بزرگترین مصرف کننده محصولات ارگانیک دنیا هستند. بازار تولید محصولات ارگانیک در آمریکا ۵۱ درصد، اروپا ۴۶ درصد و مابقی دنیا سه درصدی می‌باشد.

دلیل مهم برای تقاضای جهانی محصولات زیستی، وجود مزه بهتر، خواص غذایی بیشتر و طبیعی این محصولات نسبت به محصولات تولید شده در سیستم زراعی رایج و محصولات اصلاح شده‌است. مطالعات نشان می‌دهد ارزش غذایی و ویتامینها در غالب محصولات زیستی و اصلاح نشده بسیار بیشتر از محصولات سیستم رایج است از این جمله می‌توان به محتوی بیشتر ویتامین‌هایی مانند ویتامین B ویتامین C، ویتامین E و لیکوپن و مواد معدنی همچون منیزیم، آهن و روی در محصولات باغی مانند گوجه فرنگی و وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای آمینه مفید در سایر محصولات اشاره کرد.

کشاورزی ارگانیک با اکولوژی هماهنگ است و باعث تثبیت بافت خاک، حفظ چرخه آب، چرخه کربن، چرخه مواد غذایی و آلودگی کمتر زمین و آب شرب است. کشاورزی ارگانیک هم در حفظ تنوع زیستی کمک زیادی می کند و هم از تنوع زیستی استفاده می‌کند. در سطوح اکوسیستم حفظ منابع طبیعی در مناطق کشاورزی ارگانیک و فقدان مواد شیمیایی باعث حفظ حیات وحش می‌گردد. استفاده از فرآوده های اصلاح شده ژنتیکی (تراریخته) در کشاورزی ارگانیک مجاز نیست، زیرا اثرات فرآورده های اصلاح شده ژنتیکی هنوز بخوبی شناخته نشده اند و گیاهان تراریخته ژنتیکی خطرات بسیاری را برای محیط زیست به همراه دارند.

پرهیز از محصولات کشاورزی غیر ارگانیک

امروزه مصرف زیاد سم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی در تمامی جهان و بخصوص در ایران یک معضل عمده بهداشتی می‌باشد. در حال حاضر در کشور ما سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر ۴۰۰ گرم و همچنین میزان مصرف کود شیمیایی از ۲.۵ به ۳.۵ میلیون تن در ۱۰ سال گذشته افزایش داشته است. در کشاورزی متعارف از بیش از ۳۰۰ نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی بمنظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیزسازی خاک استفاده می گردد که بقایای این مواد علاوه بر آلوده کردن آبهای زیرزمینی و هوا، جذب گیاهان و درختان شده و بخشی از آن در محصولات کشاورزی به عنوان نمونه در میوه‌ها و سبزی‌ها رسوب کرده و در طی مصرف به بدن انسان منتقل خواهد کرد.

متاسفانه آبهای آلوده شده با این نوع مواد به مصرف انسان رسیده و عوارض ناشی از آنها را تشدید می کند. باقیمانده سموم و مواد شیمیایى در محصولات کشاورزی در ایجاد بیمارى های دستگاه گوارش، سیستم ایمنی، غدد داخلی، سیستم عصبی و سرطان زایی در ارگانهای بدن، ناهنجاری های مادر زادی در نوزادان، تولد نوزاد کم وزن، سقط جنین، بلوغ زودرس و کاهش تعداد اسپرم نقش اساسى دارد. تحقیقات انجام گرفته در مورد اثرات سوء این مواد حاکی از آنست که ۶۰% سموم دفع آفات، ۹۰% قارچ کش ها و ۳۰% حشره کش ها سرطان زا هستند.

مبانی کشاورزی ارگانیک

اصول و اهداف کشاورزی ارگانیک به طور خلاصه، توسط فدراسیون جهانی جنبش کشاورزی ارگانیک به صورت زیر بیان گردیده است:

  • تولید غذا باکیفیت بالا، در حد کافی.
  • همگامی با طبیعت، به جای سلطه گری و چیرگی بر آن.
  • تقویت چرخه های زیستی در سیستم های زراعی، شامل تقویت میکرو ارگانیسم ها، فون (پوشش جانوری) و فلور (پوشش گیاهی) خاک و افزایش تنوع گیاهی و جانوری.
  • حفظ و افزایش حاصل خیزی خاکها در دراز مدت.
  • بهرگیری از منابع تجدید شونده، تا حد امکان.
  • فراهم نمودن شرایطی از زندگی برای دام ها که امکان بروز کلیه رفتارهای غریزی را برای آنها فراهم سازد.
  • جلوگیری از بروز کلیه اشکال آلودگی ناشی از عملیات مختلف کشاورزی.
  • حفظ تنوع ژنتیکی سیستم کشاورزی و محیط اطراف، شامل حفاظت از گیاهان و زیستگاه های طبیعی.
  • امکان کسب درامد کافی برای زارعین و جلب رضایت آنها و نیز ایجاد محیط کار سالم.
  • در نظر گرفتن اثرات گسترده تر اجتماعی و اکولوژیکی سیستم زراعی.

کشاورزی ارگانیک

کودارگانیک سرکه چوب در ایالات متحده، ژاپن، کره جنوبی و سایر کشورها در تولید محصولات کشاورزی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد. در ایالات متحده، سرکه چوب در باغبانی و صنعت میوه و غیره استفادهمی شود. در مقابل، بیشترین استفاده از سرکه چوب در کشور ژاپن است. در ژاپن، حدود ۵۰،۰۰۰ تن سرکه چوب تولید می شود هر ساله، حدود نیمی از آن در تولید محصولات کشاورزی، عمدتا برای ارتقاء رشد محصول و کنترل نماتدها، پاتوژن ها و ویروس ها استفاده می شود.

کود ارگانیکزمانی که به درستی استفاده شود ، احتمال ریشه سوزی در گیاه بسیار کم میباشد ولی کود شیمیایی از نمک های معدنی حاصل میشود که در صورت مرغوب نبودن یا استفاده نادرست باعث از بین رفتن ریشه گیاه و همچنین میکرو ارگانیزم های خاک میشود .

سرکه چوب یک کود ارگانیک است ومحصولی است که کاملاً از طبیعت به دست آمده و فاقد اثرات مخرب زیست محیطی و نامطلوب بر موجودات زنده می باشد. سرکه چوب یک از ترکیبات ارگانیک بوده و دارای بیش از ۲۰۰ماده از جمله اسید ارگانیک ،گروه فنل،گروه کربونیل ، الکل،مواد طبیعی،آمونیا،متیل آمید و دی متیل آمید می باشد.مصرف کود شیمیایی را کاهش داده و مواد مغذی خاک ،سرعت رشد ریشه ،ساقه،غده،برگ، گل ،میوه را افزایش میدهد.

سرکه چوب برای انسان ،حیوانات،گیاهان و محیط زیست ماده ای سالم است.

گروه دانش بنیان فصل پنجم با در نظر گرفتن جایگاه و رویکرد جهانی نسبت به کشاورزی ارگانیک و با هدف ارتقای کیفیت محصولات ارگانیک، قدم به عرصه‌ی تولید ملی نهاده است تا بتواند هم در تولید ملی و هم در رشد کشاورزی ارگانیک، سهم بسزایی داشته باشد. گروه تولیدی فصل پنجم اولین تولید کننده‌ی انبوه سرکه چوب و بیوچار در ایران می‌باشد.

منابع: ویکیپدیا، تبیان، اگرونیک

برای آشنایی با محصولات ارگانیک گروه فصل پنجم به این لینک مراجعه کنید: فروشگاه