نماتد سیستی چغندر

نماتد سیستی چغندر آفتی بسیار مهلک و رو به افزایش است . روز به روز در کشور جمعیت آن بیشتر می شود . از زیانبار ترین آفات خاک کشور ما است .

نماتد مولد سیست چغندر قند با نام علمی Heterodera schachtii عامل ایجاد بیماری در چغندرقند و یکی از زیانبارترین عوامل بیماری زا در اراضی تحت کشت این محصول به شمار میرود.

در ایران دامنه گسترش آن روز به روز رو بـه افـزایش اسـت و هرسـاله منـاطق جدیـدی بـه ایـن نماتـد آلـوده میشـود. در ایـران از استانهایی نظیر خراسـان رضوی، آذربایجان غربی، اصفهان، کرمان و فارس گزارش شده است.

نماتـد مـاده، لیمـویی شکل و ماده های جوان شیری رنگ بوده و در حالی که سر نماتـد درون ریـشه اسـت بقیـه بدن از ریشه خارج شده و با چشم غیر مسلح دیده میشود. رنگ سفید شیری به تـدریج بـه رنگ قهوه ای تبدیل شده و نماتد پس از رشد کامل از ریشه جدا و درون خاک می افتـد کـه در این حالت به آنها سیست (Cyst) میگویند .

سیـستهـا شـرایط نامـساعد را در خـاک سپری کرده و سالها در خاک دوام می آورند. درون هر سیست ۱۰۰ تا ۳۰۰ عدد تخم وجود دارد که از تخم ،لارو سن دوم بیرون میآید.

آسیب و زیان نماتد :

 میزان آسیب و خسارت نماتد، به عوامل مختلفی از جمله جمعیت اولیه نماتد در خاک، تاریخ کاشت و شـرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد. هرچه جمعیت اولیه نماتد در خاک در زمان کاشت بیشتر باشـد، خسارت به محـصول بیـشتر خواهـد بـود. در منـاطق معتـدل بـه طـور معمـول خسارت وارده به صورت کاهش عملکرد ریشه بوده و در مناطق گرمتر درصـد قنـد نیـز کاهش می یابد. علت کاهش درصد قند، افزایش ناخالـصی هـای سـدیم، پتاسـیم و نیتـروژن زیان آور در ریـشه هـای آلـوده اسـت. بررسیها نشان داده است که با وجود یک تخم در هر گـرم خـاک، میزان خسارت نماتد به چغندرقند قابل تحمل است. در صورتی که جمعیت نماتد ۵ ،۱۴ یـا ۴۰ تخـم در هـر گرم خاک باشد، میزان خسارت به ترتیب ۲۰ ،۵۰ و ۸۰ درصد کاهش محصول بوده است.

نحوه خسارت نماتد سیستی چغندر

 میزان خسارت این نماتد بستگی به میزان جمعیت و مدت زمانی دارد که شرایط محیطی مساعد است.

نماتد قادر به آلوده کردن ریشه های گیاه در سنین مختلف است و مرحله گیاهچه بسیار حساس بوده و در آلودگی شدید ممکن است موجب مرگ آنها شود.

 در میزبان حساس، لارو سن دو نماتد معمولاً از منطقه جوانه زنی در پشت کلاهک ریشه، محل زخم و منافذ حاصـل از ظهـور ریشه های فرعی وارد ریشه میشود. ریشه های فرعی معمولآ هدف اصلی حمله هستند ولی غده های چغندرقند نیـز مـورد حملـه نماتـد قرار میگیرند. پس از ورود به ریشه، لارو سن دو در منطقه کورتکس موازی با محور طولی ریشه قرار گرفتـه و یـک ناحیـه سـلولهای تغذیه ای در مجاورت آوندها ایجاد میکند و تشـکیل سـلولهای آونـدی چـوب و آبکـش ثانویـه را متوقـف میسـازد.

علائم بیماری

آلودگی مزارع به نماتد سیستی چغندر می تواند سراسری و یا لکه ای باشد. آلودگیهای موضعی به صورت لکه هایی با گیاهان کم رشد و زرد رنگ تظاهر میکند که با گذشت زمان، مناطق آلوده گسترش می یابند.

در قسمتهایی از مزرعه که آلودگی بالایی دارند به صورت پژمردگی در اوقات گرم روز نمایان میشود.

رشد بوته های آلوده به این نماتد در بهاربا هوای گرم به تعویق می افتد (کوتولگی) و گاهی می خشکد.

• 

نماتد سیستی چغندر و علائم ریشه :

در گیاهان مبتلا، ریشه اصلی کوتاه مانده و ریشه های فرعی متعددی ایجاد میشود .سیستهای سفید یا شیری رنگ روی ریشه های فرعی با چشم غیرمسلح قابل رویت بوده و از هفته ششم بعـد از کاشـت مـاده هـای لیمـویی شـکل روی ریشه های فرعی نمایان میشوند .

نماتد چغندر و علائم برگ :

در ساعات گرم روز بـرگهـای بیرونی در گرما پژمـرده شده، به رنـگ زرد درمـی آینـد و می میرند و بـرگهـای داخلـی سـبز رنـگ ولـی کوچـک بـاقی میمانند. در نواحی که بهار سرد است بوته های آلوده بعد از یک خشکی، پژمرده میشود و ساقه های برگها دراز میشوند.

علائم غده :

غـده هـا کوتـاه و کوچـک مانده یـا اصـلا وجـود نـدارد و ریشه های فرعی بسیاری دارند که اغلب مرده اند و روی آنها زخم هایی در نقاط حمله نماتد وجود دارد .حمله زود هنگام نماتد سیستی چغندر اغلب باعث چند شاخه شدن غدههای زیر زمینی میشود.

روشهای شناسایی

تشخیص بیماری در ریشه بسیار آسان است. وجود کیست های کوچک، سفید تا قهوهای لیمویی شکل روی ریشههای فرعی مهمترین راه تشخیص است .برای انجام این کار، چغندرقند را با دقت از خاک بیرون کشیده و در صورت لزوم یک ذره بین برای مشاهده ریشه ها استفاده شود.

راههای انتشار :

سیست چغندرقند یک آفت خاکزاد است. نماتدها به تنهایی مـسیر کوتـاهی را طـی مـیکننـد و بیـشتر با جابهجایی خاک منتشر میشوند. نماتد سیستی چغندر قند توسط ماشینآلات، کفشهای آلوده کـارگران و حیوانـات در مزارع انتـشار می یابـد

مبارزه با نماتد سیستی چغندر :

از ترکیب ارگانیک  نماکوب برای کنترل نماتد چغندرقند استفاده میشود . این ترکیب گیاه پایه و زیستی بوده و هیچ گونه سمیت شیمیایی برای محیط زیست و آب وخاک ندارد . نماتد کش نماکوب به میزان ۶۰ لیتر در هر هکتارو ۳ مرحله در سال همراه با آب آبیاری استفاده میشود.   

نویسنده : مهندس حامد پورعلی