عارضه خشکیدگی خوشه خرما

عارضه خشکیدگی خوشه خرما تاثیر زیادی در از بین بردن محصول خرما و زیان به صنعت خرما دارد. توجه به این عارضه که نه آفت است و نه بیماری بسیار مهم است.

برای مبارزه و پیشگیری از این عارضه ، کارشناسان ما به شما مشاوره می دهند . جهت گرفتن مشاوره با گیاهپزشک فصل پنجم تماس بگیرید.

عارضه خشکیدگی خوشه خرما اولین بار از قلعه گنج و رود بار و پس از آن از شهرستانهای جیرفت، کهنوج و بم در استان کرمان گزارش شد. در سالهای بعد  این عارضه از استانهای بوشهر، خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان نیز گزارش گردید. علایم عارضه در ارقام تجاری این مناطق نظیر مضافتی در استان کرمان، مرداسنگ در هرمزگان، کبکاب در بوشهر، خاصویی و کبکاب در خوزستان مشاهده می شود. رقم مضافتی از ارقام حساس به عارضه خشکیدگی خوشه میباشد. شهرستانهای بم، ریگان، و فهرج از مناطق عمده کشت خرمای رقـم مضافتی در کشــور بــوده و در ســالهای اخیر شدت خسارت عارضه در این مناطق بیـن ۱۰۰-۷۰ در صد برآورد گردیده است . این امر نه تنها موجب کاهش در آمد نخلداران گردیده بلکه اشتغال بیشتر اهالی نیز که وابسته به نخل خرما می باشد به خطر افتاده است.

بارزترین علائم ظاهری این عارضه شامل پژمردگی و چروکیدگی تمام یا بخشی از خوشه است. آغاز ظهور علائم این عارضه نهایی میوه، خوشچه و نهایتا همزمان با مرحله تبدیل خارک به رطب میباشد و بروز این علائم معمولأ همزمان با افزایش دمای هوا، کاهش رطوبت نسبی و وزش بادهای گرم و خشک اتفاق میافتد. با توجه به نتایج طرحهای تحقیقاتی انجام شده تعدیل شرایط آب و هوایی نخلستان، جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب و تأثیر وزش بادهای گرم و خشک، بهبود شرایط تغذیه ای و آبیاری مطلوب نخلستان باعث کاهش قابل ملاحظه خسارت این عارضه میشود و شرایط نامساعد اقلیمی گرمای بیش از حد هوا، کاهش رطوبت نسبی و وزش بادهای گرم و خشک در دوره بحرانی تبدیل خارک به رطب، از عوامل اصلی بروز عارضه خشکیدگی و پژمردگی خوشه خرما در مناطق خرماخیز جنوب کشور بوده و سایر عوامل ناشی از سوء مدیریت نخلستان بر شدت خسارت میافزاید.

علایم عارضه خشکیدگی خوشه خرما

علایم عارضه معمولأ اولین علایم عارضه اغلب با ظهور نوار قهوه ای رنگ در قوس مرکزی دم خوشه ها همراه در سطح فوقانی و گاهی در سطح تحتانی است. این تغییر رنگ در قوس دم خوشه ها غالبا مشاهده میشود.(عکس۱ ) ناحیه تغییر رنگ داده نسبت به بافتهای اطراف رطوبت کمتری داشته و کمی حالت فرو رفته پیدا می‌کند. (عکس ۲) سپس چروکیدگی و خشکیدگی تدریجی میوهها آغاز میشود. (عکس ۳) در برخی موارد این علایم موقتی بوده و بازگشت میوه به حالت اولیه رخ میدهد. در مواردی که بروز علایم عارضه متوقف نشود خشکیدگی میوه ها ادامه یافته و میوه ها کامل چروکیده و خشک شده و بطور کامل رطوبت خود را از دست میدهند.(عکس ۴)

خشکیدگی میوه ها ممکن است در تمام خوشچه های یک خوشه رخ داده وبه خشکیدگی کامل خوشه منجر شود و یا در برخی از خوشچه های یک خوشه مشاهده شود. مدت زمان بروز کامل علایم متفاوت بوده و از حداقل ۲ تا ۳ روز تا حد اکثر حدود ۱۰ روز متغیر است. با توجه به اینکه عوامل متعددی در بروز و شدت عارضه دخیل هستند رفتار عارضه در سالهای مختلف متفاوت است و در یک نخلستان از الگوی یکنواختی پیروی نمی‌کند. در برخی نخلهای یک نخلستان ممکن است در یک سال حتی یک خوشه سالم تولید نشود ولی در سال آینده در حالی که خشکیدگی در نخلستان وجود دارد تمام خوشه های همان درخت سالم باشد.

عوامل موثر در بروز و تشدید عارضه

بر اساس بررسیهای انجام گرفته تا کنون نقش هیچگونه بیمارگر یا عامل زنده ای در بروز این عارضه اثبات نشده است و عوامل مختلف محیطی و مدیریتی در بروز و شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما موثر هستند. از بین عوامل محیطی ظاهرا افزایش دمای هوا و کاهش رطوبت نسبی در دوره تبدیل خارک به رطب عامل اصلی بروز و شدت عارضه در نخلستانهای خرما است. در زمان بروز عارضه درجه حرارت به بالای ۴۵ درجه سانتیگراد و رطوبت به کمتر از۲۰ درصد میرسد. همچنین با رابطه معکوسی که بین دما و رطوبت نسبی وجود دارد با افزایش دما از رطوبت نسبی کاسته شده وشدت عارضه افزایش می‌یابد. اما عوامل مختلف دیگری مانند رقم، سن درختان خرما، موقعیت درختان در باغ و زیاد بودن بیش از حد تعداد خوشه روی یک درخت نیز در شدت عارضه مؤثر است. شدت این عارضه در ارقام مختلف متفاوت بوده به طوری که ارقام تر و میان رس مانند ارقام مضافتی، کبکاب و خاصویی نسبت به عارضه حساستر از ارقام خشک و نیمه خشک هستند.

همچنین عارضه غالبأ در درختان جوان مشاهده میشود. به طور‌کلی علایم عارضه در درختان حاشیه باغ که بیشتر تحت تاثیر تغییرات محیطی از جمله بادهای گرم هستند شدیدتر است. سوء مدیریت نخلستان در خصوص میزان و دور آبیاری، تغذیه مناسب، مبارزه با آفات و بیماریها و رعایت اصول باغبانی بر شدت بروز عارضه افزوده و اعمال مدیریت صحیح در نخلستان باعث کاهش قابل ملاحظه خسارت این عارضه میشود.

عوامل موثر در مدیریت عارضه در نخلستان:

مجموعهای از اقدامات مختلف در مدیریت عارضه در نخلستانهای خرما مؤثر بوده و با به کارگیری همزمان مجموعه این عوامل میزان خسارت عارضه کاهش خواهد یافت. این اقدامات علاوه بر مدیریت عارضه بر افزایش کیفیت و کمیت محصول نیز موثر بوده و از این طریق نیز موجب افزایش درآمد باغدار میگردد.

۱-آبیاری:

درخت خرما جزء درختان مقاوم به شوری است و اگر شوری آب آبیاری کمتر از ۳۰۰۰ میکرو موس بر سانتیمتر باشد برای درخت خرما مناسب است. الزم است دور آبیاری از فروردین ماه هر سال بر اساس اطالعات تبخیر میانگین ماهانه دراز مدت هر منطقه و بافت خاک تعیین گردد. البته با توجه به شرایط اقلیمی مناطق کاشت درختان خرما دور آبیاری هفت روزه در بافت خاک سبک و در ماههای گرم سال در مناطق مختلف مناسب به نظر می رسد. تأمین آب کافی جهت آبیاری و رعایت دور آبیاری در مدیریت عارضه تاثیر زیادی داشته و هرگونه کمبود آب و تغییر در دور آبیاری موجب وارد شدن تنش به گیاه شده و شدت عارضه افزایش می‌یابد.

۲- تغذیه:

خاک‌هایی با شوری کمتر از ۴ دسی زیمنس بر متر برای کاشت خرما مناسب هستند. میزان مصرف کودهای مختلف برای هر باغ بسته به شرایط خاک و آب آن متفاوت است. با تغذیه مناسب توان درخت در مقابله با شرایط نامناسب محیطی بالا رفته و در نتیجه خشکیدگی خوشه خرما نیز کاهش می‌یابد بنابراین ضروری است تغذیه متعادل و بهینه هر نخلستان حتما بر اساس آزمون خاک انجام شود.

۳-عملیات هرس و بهداشت نخلستان:

انجام عملیات باغی یکی دیگر از عوامل موثر در کاهش شدت عارضه می باشد. ضروری است انجام عملیات هرس برگ ُ های خشک، دمخوشه های باقیمانده، هرس دمبرگ و حذف پاجوشها به منظور اجرای اصول صحیح باغداری تا انتهای بهمن ماه انجام گردد.

همزمان با گرده افشانی هرس یک سوم انتهای خوشه انجام شود. انجام هرس، بستن و آرایش خوشه که به ازاء هر هشت برگ حداکثر یک خوشه باقی مانده و خوشه ها در زوایای مختلف درخت قرار گیرد توصیه میشود. در مرحله خارک پوشش دمخوشه های درختان با مخلوط بردو ۸ درصد با استفاده از برس یا اسفنج انجام شود. در صورت عدم پوشش مناسب دم خوشه ها با ترکیب بردو این عمل تکرار شود.

۴-مدیریت آفات و بیماریها:

کلیه عواملی که موجب ضعف درخت و ایجاد تنش در گیاه می شوند موجب تشدید عارضه میگردند. از جمله این عوامل می‌‌توان به آفات و بیماریهای مختلفی که در هر منطقه وجود دارد اشاره کرد.

بنابراین الزم است مبارزه با آفات و بیماریهای رایج هر منطقه (کنه، سوسک شاخدار، زنجرک، پوسیدگی گل آذین و…) به موقع و بنحو مطلوب بسته به هر منطقه انجام گردد.

۵-پوشش خوشه ها:

با توجه به نقش عوامل محیطی در بروز و شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما به منظور تعدیل این اثرات پوشش دهی خوشه های خرما با پوششهای مختلف انجام گرفته است. بررسیها نشان میدهد پوشش حصیری یا پارچه متقال در کاهش شدت عارضه و افزایش کیفیت میوه مؤثر میباشد.پوشش خوشه ها اواخر مرحله خارک انجام گردد. پوشش خوشه ها آلوه بر تأثیر در کاهش عارضه سبب افزایش کیفیت محصول شده و خسارت پرندگان، زنبور و طوفان شن و جذب گرد و غبار را کاهش میدهد و موجب کاهش جمعیت کنه روی خوشه های دارای پوشش میگردد.

۶-میانه کاری نخلستان:

یکی دیگر از عوامل مهم در تعدیل شرایط اقلیمی و حفظ رطوبت نسبی نخلستان میانه‌کاری باغ با گیاهانی مانند یونجه و سورگوم میباشد. در صورت تامین آب کافی میانه‌کاری تأثیر بسزایی در کاهش شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما دارد.

۷-احداث بادشکن:

علائم عارضه در درختان حاشیه باغ که بیشتر تحت تاثیر تغییرات محیطی از جمله بادهای گرم هستند شدیدتر است. بنابراین با احداث بادشکن امکان تعدیل شرایط محیطی و کاهش اثر بادهای گرم فراهم شده و موجب کاهش شدت عارضه خشکیدگی خوشه خرما میگردد. ضروری است احداث بادشکن با توجه به جهت وزش بادهای گرم در هر منطقه در اطرف نخلستان و با درختان سازگار با شرایط محیطی هر منطقه انجام شود.

نویسنده: مهندس حامد پورعلی