سرمازدگی در باغات درختان میوه

سرمازدگی در باغات درختان میوه یکی از پدیده های طبیعی و آسیب زا در باغات میوه است. فصل خاصی ندارد و به میوه و سرشاخه و برگ و شاخه های درختان آسیب می زند.

سرمازدگی در باغات درختان میوه

سرما و یخ بندان از جمله پدیده های طبیعی هستند که خسارت های فراوانی در برخی از سال ها به باغات میوه وارد می نمایند آسیب های ناشی از سرما در درختان خزاندار بسته به نوع گونه و رقم متفاوت بوده واین عمل غالبا ناشی از سرمای زودرس بهاره می باشد. برای هرگونه و رقم نه تنها درجه حرارت مطلوب وجود دارد بلکه مراحل رشد و فعالیت های گوناگون گیاهان، دارای حرارت های ایده ال و همچنین محدوده حرارتی کشنده و حداقل و حداکثر می باشد. کاهش دما از آستانه تحمل حداقل گیاه می تواند خسارت زا باشد.

سرمازدگی و یخ زدگی:

سرمازدگی عبارتست از تغییرات فیزیکی و یا فیزیولوژیکی بر انگیخته شده در اثر روبرو شدن اندام های مختلف گیاه با دماه های پایین تر از نقطه انجماد  که با پیدایش علایم بکار می رود.صدمات یخ زدگی عمدتا ناشی از دمای زیر صفر درجه سانتیگراد بوجود می آید، یخ زدگی یاایجاد کریستال های یخ در آوندهای گیاه است که بسرعت در تمامی اندام ها گسترش می یابد.

انواع سرما و یخ زدگی:

الف)سرمازدگی انتقالی(جبهه ای: به سرمایی که در اثر هجوم یک جریان سرد وعبور آن از یک منطقه پیش می آید و موجب کاهش شدید و ناگهانی درجه محیط به چندین درجه زیر صفرمی شود گفته میشود، این جریان بیشتر در دوران رکود درختان میوه(زمستان) بوقوع می پیوند.

ب- سرمازدگی تشعشعی: سرما و یخبندانی که کاملا منطقه ای بوده و در یک محدوده معین بدون اینکه هوای سرد از سایر نقاط به منطقه نفوذ کند در اثر تشعشع از سطح زمین در همان محل بوجود می آید این نوع سرمازدگی بر خلاف نوع اول همواره در شب های ساکت و آرام بدون ابر و باد ظاهر می شود.بسته به نوع فصل نیز خسارت وارده متفاوت می باشد به عبارتی زمان وقوع سرما نیز پراهمیت بوده و براین اساس تقسیم بندی زیر صورت گرفت است.

سرمازدگی دیررس بهاره

سرماهای بهاره خیلی خطرناک تر از از یخبندان های اوائل پائیز می باشند این نوع سرمازدگی بیشتر درمناطق معتدله رخ داده و باعث خسارت به گل و میوه می گردد زیرا گل ها و میوه های جوان حساستر ازمیوه های رسیده می باشند. امکان وقوع سرمای بهاره در موقع باز شدن گل های درختان وجود دارد طول مدت این نوع سرما کوتاه بوده و از چند ساعت تا حداکثر سه روز بیشتر نیست . حساسیت به سرمای دیررس بهاره به ترتیب: میوه کوچک>گل کاملا باز شده > گل نیمه باز > جوانه های باز نشده می باشد.

بنابراین در مورد میوه های مانند بادام ،زردآلو و هلو که دارای نیاز سرمایی کمتری می باشند توصیه می شود از ارقام دیرگل استفاده شود. بمنظور پی بردن به خسارت سرمازدگی دیرس بهاره تخمدان گلها و میوه های کوچک مشاهده می شوند که در صورت سبز بودن می توان نتیجه گرفت که گل یا میوه آسیب ندیده است.

سرمازدگی زمستانه:

این نوع سرمازدگی در زمستان و در دما های پایین تراز-۱۰°   درجه سانتی گراد و پایین تر رخ داده و در حالت شدیدتر  درختان دچار یخ زدگی  میشوند. این نوع سرمازدگی در میوه همیشه سبز نظیر مرکبات و  زیتون می تواند موجب خسارت باشد.گاهی ممکن است سرمازدگی پاییزه و قبل از به خواب رفتن درختان، خسارت بار باشد. بطور مثال در انار سرمای زوردرس پاییزه مخصوصا اگر همراه با ریزش باران باشدباعث ترکیدگی میوه می گردد.

علایم سرمازدگی:

تحمل گونه ها و ارقام به سرما و یخبندان متفاوت است همچنین حساسیت اندام های مختلف گیاهی به یخ زدگی و سرما نیز تفاوت دارد به ترتیب ریشه ها ، برگ ها ، شاخه های نورسته و جوانه ها بیشترین حساسیت را دارا می باشند. با توجه به اینکه ریشه ها در داخل خاک فعالند کمتر در معرض آسیب های ناشی از سرمازدگی قرار می گیرند.

جوانه ها و گل:

خسارت های مورفولوژیکی سرمازدگی در باغات درختان میوه در جوانه ها عبارتنداز تغییر رنگ و قهوه ای شدن بافت ها، نابودی گل های در حال تکامل در داخل جوانه و سیاه شدگی کامل اندام؛ در گل های تازه باز شده علائم خسارات عبارتند از پژمردگی کلاله و خامه، قهوه ای شدن کلاله و سپس خامه ، سیاه شدگی تخمدان، بهم پیچیدن و نکروز شدن گل آذین ها.

میوه:

در زیتون میوه های بالغ از ارقام دیررس که برداشت نشده اند و در طول زمستان بر روی درخت می مانند چروکیده شده و دم میوه در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره اغلب قهوه ای رنگ می گردد . سرمای بی موقع در ابتدای پاییز می تواند به میوه های برداشت نشده که که برای کنسرو در نظر گرفته شده اند آسیب برساند. چنین سرماهایی معمولآ باعث آسیب رسیدن به بخشی از محصول می شود. چند روز پس از سرمازدگی در باغات درختان میوه ، تاول هایی در میوه بوجود می آید. این تاول ها نشان دهنده آسیب به بافت های داخلی میوه است و

این زیتون ها برای تولید کنسرو مناسب نیستند. در مرکبات میوه سرمازده در بیشتر اوقات نشانه های خارجی از خود نشان نمی دهد گاهی ابکی شدن کیسه های عصاره و بدنبال آن از دست دادن آب و ایجاد شکاف در میوه مشاهده می شود.در مورد سیب و گلابی یک نوع لکه با کمربندهایی با پوست زبرچوب پنبه ای روی میوه تشکیل و یا میوه کج و معوج شده و گودی هایی روی سطح آن بوجود می اید.

سرشاخه ها و شاخه ها:

سر شاخه ها و شاخه های جوان از اندام های حساس به سرما و یخ بندان میباشند بر اثر سرما بافت تغییر رنگ داده برونزی می شود. این حالت به خصوص در قسمتی ازشاخه که در معرض سرما بوده مشخص تر است. یخبندان همچنین ترک هایی را بر روی پوست شاخه های یک تا دو ساله ایجاد می کند در صورت بالا بودن مدت و شدت سرما تنه اسیب دیده و نهایتا خشک میشود آسیب یخبندان شدید بر روی شاخه یا سر شاخه بصورت نکروز بافت پوست ظاهر می شود

مدیریت و کنترل سرمازدگی در باغات میوه :

راهکارهای مختلفی برای حفاظت گیاهان در برابر آسیب های سرما و یخ زدگی وجود دارد که خود مبتنی بریک یا چند اصول می باشد که مهمترین آن بعد اقتصادی پیشگیری از خسارت می باشد . موثرترین روش جلوگیری از آسیب سرمای ناشی از سرمازدگی در باغات درختان میوه ، انتخاب درست محل احداث باغ است نقش مهم انتخاب مکان مناسب در دوام دراز مدت یک باغ به هیچ وجه قابل انکار نیست.انتخاب مکان از طریق عواملی نظیر ارتفاع از سطح دریا،عرض جغرافیایی، درصد شیب زمین، خصوصیات خاک (بافت و ساختمان آن) خاصلخیزی و قابلیت نگهداری آب، عمق خاک و سایر فاکتورها تاثیر می گذارد

انتخاب گونه و رقم مناسب:

تنوع گونه ها و تفاوت ارقام مختلف به لحاظ تحمل به شرایط مختلف محیطی یکی از ویژگی های مهم گیاهان می باشد براین اساس انتخاب رقم مناسب با شرایط اقلیمی منطقه پایه و اساس موفقیت محسوب می گردد.

مرکبات درختانی حساس به دمای زیر صفر درجه و یخبندان هستند. سرمای صفر درجه سانتی گراد به برگهای مرکبات صدمه می زند، هنگامی که دمای هوا بیش از ۴ ساعت پایین تر از۲/ ۲درجه سانتی گراد  باشد میوه دچار خسارت سرمازدگی در باغات درختان میوه می شود افت دمای در محدوده -۱۰  تا -۱۲  درجه سانتیگراد بمدت ۱۲ساعت در باغ مرکبات موجب صدمه شدید به تنه و شاخه شده و در صورت تداوم نابودی درخت میشود

مدیریت آبیاری و تغذیه گیاه:

گیاهانی که با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی رشد می کنند می توانند دماهای پایین را بهتر تحمل کنند و آسیب های ناشی از سرما در آنها خیلی سریع بهبود می یابد یک گیاه سالم نقطه یخبندان پایین تری دارد همچنین گیاهانی که تحت تاثیر تنش خشکی قرار دارند قدرت رشد و تحمل پذیری کمتری خواهد داشت بنابراین مدیریت تغذیه و ابیاری در باغات میوه بایستی جدی گرفته شود . در زمستانهای

خشک و به ویژه قبل از یخ زدگی شدید نیز باید آبیاری انجام گیرد البته به این نکته نیز توجه نمود که کاهش ابیاری در اوایل پاییز و زمستان ایجاد رکود در درخت را تسریع می کند . توصیه کود ی براساس انالیزهای ازمایشگاهی(خاک و برگ) صورت گرفته و از محلی به محل دیگر متفاوت است. تحقیقات نشان می دهد که کوددهی ازت نباید در اواخر پاییز انجام شود. زیرا ازت رشد بافت های نرم را تحریک می

کند که به سادگی توسط سرما آسیب می بینند. کودهایی با پتاسیم بالا موجب افزایش ضخامت دیواره سلولی و مقاومت بیشتر به آسیب سرما می شود.

مدیریت خاک:

با اجرای مدیریت خاک می توان میزان کاهش دمای هوا و خطر وقوع یخ بندان را تاحدودی کاهش داد. با این کار از آسیب های سرمازدگی در باغات درختان میوه جلوگیری می شود . برای تامین حداکثر حفاظت ممکن، خاک بایستی مرطوب ،عاری از علفهای هرز و گیاه پوششی باشد مبارزه با علف های هرز همراه با رطوبت مناسب در زیر گیاه یک محیط گرم تر را به وجود می آورد و به کاهش آسیب حاصل از سرما کمک می کند. باید توجه داشت خاک بسیار مرطوب می تواند مقاومت به سرما را کاهش دهد. همچنین سعی نمود با احداث درختان بادشکن از ورود هوای سرد به داخل باغ جلوگیری نمود و با استفاده از روش های مختلف هوای سرد را از محیط رویش گیاهان دور نمود.

استفاده از بخاری ها ی باغی:

تشعشع حرارتی به وسیله اندام های گیاه که مستقیماً در معرض میدان عمل بخاری ها قرار دارند جذب می شوند، لذا بهتر است که تعداد زیادی بخاری با شعله کم بسوزد تا از تعداد کم با شعله قوی استفاده گردد .به طور معمول تعداد۸۰- ۷۰بخاری باغی برای هر هکتار باغ در فاصله ۵تا ۶ متری استفاده می شود ، از این روش در شب های وارونگی حرارتی شدید باشد با موفقیت می توان استفاده نمود سوخت مصرفی این نوع بخاری می تواند ازنفت،گازوئیل،چوب ، باشد بخار های نفتی مطلوب تر از بقیه بوده ولی بدلیل گرانی سوخت درمحصولات گران قیمت نظیر مرکبات، پسته و انار استفاده می شود.

استفاده از آبیاری بارانی برای جلوگیری از سرمازدگی در باغات درختان میوه

آب زمانی که یخ می زند مقداری گرما آزاد می کند و باعث گرم شدن باغ می شود از طرف دیگر وقتی که آب روی جوانه یخ می زند همانند عایقی عمل کرده و مانع از پایین رفتن دمای آن به زیر صفر درجه میشود . معمولا به ازای ۵/۲ میلیمتر آبیاری بارانی می توان ۳ درجه سانتی گراد دما را افزایش داد در این روش آبیاری میزان مصرف آب بالا نیست و با کمیت ۱۲۵۰۰ لیتر آب در ساعت برای یک هکتار می توان گیاهان مورد نظر را در شب های یخبندان۵- ۴ درجه سانتیگراد حفاظت کرد.

حفاظت به وسیله غرقاب کردن

آبی که برای غرقاب کردن مصرف می شود دمای بالاتری از سطح سرد زمین باغ دارد. لذا با کاهش زیاد درجه حرارت زمین، هوای تحت وارونگی کمی گرمتر می شود و بازده تشعشع سطحی در حد بالاتری باقی می ماند.اگر از آب چاه به جای منابع آبهای سطحی برای غرقاب کردن استفاده شود حفاظت در مقابل سرما موثرتر خواهد بود.

توری ضد سرمازدگی

در فصول سرد سال، درختان و صیفی جات به علت یخ زدگی شبنم در ساعات سرد شبانه روز و هم چنین نفوذ سرما از اثر سرمازدگی در باغات درختان میوه به شدت آسیب می بینند. توری های ضدسرما به طور موثری از این آسیب جلوگیری کرده و رضایت کشاورزان را در پی داشته است.

نویسنده: مهندس حامد پورعلی