خاک شناسی
میکروارگانیسم های مهم خاک
بهمن
میکروارگانیسم های مهم خاک و اهمیت و کاربردهای میکروارگانیسم های مفید برای تقویت خاک، کنترل عوامل بیماریزا و تولید پایدار (۱)
در میان تمامی رویکردهایی که برای افزایش میزان محصول وجود دارد، استفاده از میکروارگانیسم های مهم و مفید خاک را می توان بعنوان کلیدی ترین جزء یاد کرد، چرا که از یک سو با مواد آلی و معدنی خاک و از سمتی دیگر با گیاه تعامل دارند و در نتیجه تقویت و یا تضعیف آن ها می تواند در تغییر میزان محصول اثرات ویژه ای داشته باشد. شاخصترین این میکروارگانیسم ها، میکروارگانیسم های تحریک کننده رشدگیاه (PGPM) هستند که شرایط اکوسیستمی ضروری را بطور کلی برای افزایش محصول و توان گیاه و همچنین حمایت از محیط زیست فراهم می کند. بارزترین نقش PGPMها، در چرخه های عناصر به منظور بهبود موادغذایی خاک، بهبود کیفیت محصولات، مقاومت گیاه به تنش های زیستی و غیر زیستی، کنترل زیستی آفات و بیماری ها، و جذب آب هستند.
PGPMها، متشکل از گروه های ویژه ای از باکتری ها، قارچ ها، و جانوران خاکزی مانند کرم خاکی می باشند و معمولأ اثرات خود را از طریق نقشی که در چرخه عناصر و همچنین ترکیبات آلی دارند ایفا می کنند. این موجودات، با تولید تنظیم کننده های رشد گیاهی سبب تحریک رشد گیاه، القای مقاومت علیه عوامل بیماریزای گیاهی می شوند و حتی می توانند برای پاکسازی زمین های آلوده و افزایش زمین های مساعد برای کشاورزی نیز عمل کنند. PGPMها، از طریق تولید محرک های گیاهی، کودهای زیستی، تعدیل کننده های شرایط ریزوسفری، و تنظیم کننده تنش عمل می کنند. همچنین از طریق رقابت برای مواد غذایی، تخریب آنزیمی و آنتی بیوزیس (ضدزیستی)، ترشح ترکیبات هشداردهنده، راه اندازی مکانیسم دفاع آنتی اکسیدانی و القای مقاومت سیستمی در گیاه و در نتیجه بطور مستقیم سبب کنترل و جلوگیری از بیماری در گیاهان شوند.
میکروارگانیسم های مهم خاک
زیست کودهای PGPMها، رشد گیاه را از طریق افزایش میزان دسترسپذیری مواد غذایی برای گیاه تقویت می کنند. و مشخص شده است که این کارها را ازطریق تثبیت نیتروژن اتمسفری و انتقال آن به گیاه، محلول سازی فسفر و پتاسیم، اکسیداسیون گوگرد به منظور دردسترس قرارگرفتن آن، کلاته کردن آهن و کربن موجود در خاک و رهاسازی تدریجی آن برای گیاه، انجام میدهند. PGPMها دسترس پذیری عناصر فسفر، پتاسیم، روی، سلنیوم و آهن را از طریق فرایندهای شیمیایی مانند محلول سازی، کلاته سازی، معدنی سازی و واکنش های اکسید و احیا بروی ترکیبات حاوی این عناصر افزایش می دهند. همچنین برخی از آن ها از طریق تولید و ترشح هورمون های رشدی مانند اکسین، سیتوکینین، براسینواستروئید، جیبرلین و …، مقاومت گیاه را افزایش می دهند و رشد و نمو آن را نیز تنظیم می کنند.
با این حال، قدرت و شدت عملکرد این میکروارگانیسمها به ویژگی های ذاتی خاک، مانند میزان آب، دمای خاک، ژنوتیپ گیاه زراعی، روش های مدیریت زراعی و همچنین pH خاک بستگی دارد. این موارد تعیین کننده های کلیدی جهت تعیین توان میکروارگانیسم ها برای تأثیر بروی گیاهان زراعی می باشند. روش های بهبود موثر PGPMها باید با حاصلخیزی زیستی آن برهمکنش داشته باشند؛ به همین منظور استفاده از کودهای آلی و ترکیبات آلی و کاهش استفاده از کودها و سموم شیمایی می تواند راه موثری جهت تقویت آن ها باشد. این موارد شامل استفاده از کمپوست، ورمی کمپوست، ورونا، نماکوب و سایر موارد ترکیبات آلی می باشد. همچنین فعالیت های کشاورزی مانند شخم زدن ها و دیگر فعالیت ها می توانند نقش موثری در این موضوع ایفا کنند.
نویسنده: دکتر احمدرضا نصیری
