کمبود عناصر در خیار

کمبود عناصر در خیار و علایم کمبود عناصر غذایی در خیار گلخانه ای دارای علایم و ویژگی هایی هستند که در این مقاله سعی کرده ایم به شکل ساده توضیح دهیم.

کمبود عناصر : عناصر ماکرو

علایم کمبود ازت

بوته های خیار دچارکمبود ازت دارای اندازه کوچک با برگ های کوچک هستند . رنگ پریدگی برگ ازمشخصه های ظاهری کمبود ازت است . ازت عنصر پرتحرکی است که علایم کمبود آن به صورت رنگ پریدگی و زرد برگی عمومی در سطح برگ های پائین بوته مشخص می گردد.

در صورت شدت کمبود، کل گیاه رنگ پریده می گردد و برگهای جوانتر رشدشان متوقف می

شود. میوه هاکوتاه قد شده،در برخی ارقام حساس خاردار و باریک و نازک و به رنگ سبز روشن می گرایند. بعضی مواقع میوه خاردار شده و نوک آن باریک و تیز می شود.

کمبود فسفر

کمبود معمولاً جز توقف رشد علائم دیگری ندارد . اما در حالت خیلی شدید رشد گیاه کاملاًمتوقف شده و برگ های جوان کوچک، خشبی و به رنگ سبز تیره متمایل به خاکستری درآمده وبرگهای پیرزرد رنگ میگردند . در حالت خیلی نادر برگها کم شده ، پیچیده و به رنگ قهوه ای در می آیند.

پتاسیم

کمبود کمبود عناصر پتاسیم در خیار ابتدا در برگ های پیر ظاهر می شود واز قسمت پائینی شروع شده و به

قسمتهای بالا کشیده می شود . در حالت عمومی رشد متوقف می گردد، میانگره ها کوتاه شده وبرگ ها کوچک می مانندو حالت کلروز اول در برگ پائینی در قسمت حاشیه برگ ها ظاهر می شود.

برگهای به سمت پائین می پیچند، سپس کلروز به سمت رگبرگ های میانی پیشرفت می کند و قسمتهای حاشیه نکروزه و قهوه ای می شود اما برای مدتی رگبرگها سبز باقی می ماند.

میوه ها نوک کشیده و در قسمت دم میوه تکامل نیافته باقی می ماند . کمبود پتاسیم در کشت خاکی کمتر مشاهده می شود (به استثناء خاکهای شنی ). اما در کشتهای غیرخاکی وقتی منبع پتاسیم حذف شود به سرعت ظاهر می شود.

سمیت پتاسیم به ندرت به صورت مشکل ظهور میکند مگر اینکه سبب ایجاد کمبود سایر

عناصر غذایی مانند کلسیم، منیزیم و آهن شود.

کلسیم

حرکت کلسیم در آوند چوب همراه با آب می باشد و حرکت آن بسیار بطئی و از برگ های پیرتربه سمت برگهای جوان است . وقتی منبع کلسیم قطع و یا کم باشد علایم کمبود ابتدا در قسمت هایی بالایی و نوک بوته ظاهر می شود . همانطور که می دانیم کلسیم نقش حائز اهمیتی درساختمان و حفظ پایداری سلولهای گیاهی دارد . علایم کمبودکلسیم در خیار به ندرت است اما بایستی گفت در رطوبت بالای گلخانه که تعرق به حداقل می رسد حرکت آب و به همراه آن کلسیم درآوندهای گیاه تحت تأثیر واقع می شود.

در مراحل اولیه کمبود کلسیم نقاط سفیدرنگ و شفاف بر روی نوک و مابین رگبرگ ها ظاهر میشود همچنین کلروز یا زردبرگی بین رگبرگی نیز معمول می باشد، در حالیکه رگبرگ ها سبز باقی میمانند بوته ها رشدشان متوقف شده و میان گره در قسمت جوانه انتهایی دارای فاصله کوتاه هستند .برگ های جوان کوچک می مانند بطوریکه حاشیه شان به سمت بالا می پیچند . و برگهای پیر تربرعکس به سمت پائین پیچیدگی پیدا می آنند . در حالت شدید دمبرگ ها شکننده می شوند و برگ ها به راحتی جدا می شوند . گل ها به میوه تبدیل نمی شوند و در نهایت مریستم انتهایی دچار مرگ میشود.

تضعیف ریشه!!!

ریشه ها در صورت کمبود کلسیم ضعیف باقی مانده کلفت و ضخیم و کوتاهتر از حالت نرمال می شوند. ریشه ها قهوه ای رنگ شده و دارای ریشه های موئین کمتری هستند. میوه های کوچک و بی مزه معمولاً در منطقه انتهایی میوه بدشکل می شود . برهمکنش های متقابل و ناسازگار کلسیم با سایر عناصر کاتیونی مثل پتاسیم یکی از علتها است . کمبود کلسیم میتواند در خاکهای آهکی که در آن ترکیبات کلسیمی فراوان است نیز اتفاق بیافتدچرا که مکانیسم جذب وانتقال آن در گیاه در فراهمی آن حائز اهمیت میباشد . در مواقعی که شستشو و سبکی خاک هر دوباعث از دست رفتن ذخایرکلسیم می شوند نیز کمبود رخ میدهد . در بسترهائی مثل پیپت یا در سایرکشت های غیرخاکی وقتی که محلول غذایی حاوی کلسیم کافی نیست کمبود کلسیم محرز است.

منیزیم

معمولاً کمبود در خاکها به علت بالابودن پتاسیم و در اثر مصرف زیاد کود پتاسیم یا کلسیم در

محیط می باشد . کمبود همچنین در کشت های غیرخاکی اتفاق می افتد هنگامیکه میزان منیزیم به اندازه کافی در محلول غذایی تأمین نشده باشد یا سایر کاتیونها مثل کلسیم یا پتاسیم دارای غلظت بالایی باشد.

گوگرد

معمولاً به واسطه مصرف کودهای با بنیان سولفاته مثل سولفات پتاسیم یا سولفات آمونیوم کمبود آن به ندرت اتفاق می افتد . استفاده یا مصرف بیش از حد گوگرد باعث افزایش شوری محیط کشت (خاک یا غیرخاکی) می شود و می توان باعث کاهش جذب مولیبدن گردد.

کمبود عناصر در خیار : عناصر میکرو

خیار گلخانه ای به عناصر غذایی کم مصرف به مقدار ناچیزی نیاز دارد اما این عناصر بایستی دردسترس گیاه قرار گیرند . آهن، منگنز، روی، بور، مس، مولیبدن و کلر به ترتیب جزو عناصر ضروری هستند که در تغذیه گیاه مؤثرند . اما مقادیر بیش از نیاز عناصر کم مصرف می تواند باعث ایجادمسمومیت و اختلال در فعالیت گیاه به وجود آورد . بنابراین مصرف صحیح کودهای معدنی یا با بنیان آلی اهمیت بسزایی دارد.

آهن

مقدار بسیار کمی از آهن برای ساخته شدن کلروفیل اساسی ترین ماده برای انجام عمل

فتوسنتز در گیاه کافی است. آهن مثل برخی عناصر دیگر تحرک بسیار کمی دارد.

علائم کمبود عناصر آهن در خیار شبیه علائم کمبود منیزیم است اما معمولاً بر روی برگهای بسیار جوان

انتهایی بوته ظاهر می شود بخصوص برگهایی که به سرعت باز شده و شکل می گیرند . بنابراین ابتدا جوانترین برگهای باز شده به رنگ زرد سبز و یا زرد در آمده اما رگبرگ ها سبز باقی می ماند . سپس زردبرگی حتی قسمتهای رگبرگ را نیز در بر می گیرد این کمبود در حالت پیشرفته برگها را به رنگ زرد لیموئی و حتی سفید در می آورد معمولاً حالت زرد لیموئی و رنگ سفید در کشت های هیدروپونیک که پ هاش محلول غذایی شدیداً به بیش از ٨ افزایش می یابد اتفاق می افتد.

کاهش رشد!!!

در این وضعیت رشد شاخسارها متوقف شده و جوانه انتهایی بوته خیار از بین می رود و حالت نکروزه و پوسیدگی بر روی برگها ظاهر می شود بطوریکه می توان گفت کلروفیل یا سبزینه گیاه کاملاً تخریب شده است . این درحالی است که شاخه های فرعی و میوه های خیار نیز علایم کمبود را نیز نشان می دهند. در بیشتر مواقع با بروز کمبود کلسیم، کمبود آهن نیز مضاعف می شود . از علل بروز کمبود آهن تنها میزان کم این عنصر در خاک نمی باشد بلکه بالا بودن پ هاش در محیط ریشه، یا بالا بودن غلظت منگنز، شرایط تهویه نامناسب (غرقاب شدن) ،پایین بودن دمای بستر کشت، سنگینی بافت خاک ومرگ ریشه ها می تواند باعث ظهور علائم مشابه کمبود آهن شود.

در این مواقع معمولاً با افزایش اکسیژن محیط ریشه، بهبود وضعیت ساختمان و بافت خاک

،مناسب کردن آبیاری و هوادهی در محلول غذایی یا محیط ریشه و از همه مهمتر بهبود وضعیت تعرق و تنفس گیاه باعث حل مشکل می گردند.

منگنز

منگنز بسیار کم مورد نیاز است . برای فعال کردن چندین آنزیم های مختلف در گیاه، این آنزیم ها بیشترافزایش دهنده فتوسنتز و هورمون اکسین است . بدون منگنز، پراکسید هیدروژن در سلول تجمع یافته و باعث آسیب آنها می شود. همانند آهن، منگنز نیز غیرمتحرک در گیاه می باشد.

کمبود منگنز با کمبود آهن اشتباه می شود چون علائم بسیار مشابه است . بایستی گفت

علایم کمبود عناصر منیزیم در خیار بیشتر در برگها شکل می گیرد . تشخیص ناهنجاریهای تغذیه ای هنوز ساده نیست برای اینکه علائم کمبود آهن، کمبود منگنز و مسمومیت آهن مشابه است.

مشخص ترین علامت!!!

مشخص ترین علایم کمبود منگنز در مقایسه با کمبود آهن این است که گرچه در کمبود آهن

حاشیه و رگبرگ های میانی در حالت پیشرفته به رنگ سبز کم رنگ یا سبز – زرد و یا زرد در می آید. درکمبود منگنز رگبرگ ها سبز باقی می ماند.

کمبود منگنز همچنین تولید نکروتیک روی برگ می نماید. در حالت خیلی پیشرفته کل برگ به جزرگبرگ های اصلی زرد می شوند که نقاط فرورفته سفیدرنگ بین رگبرگ ها توسعه می یابدکمبود منگنز در خاکهای آهکی مثل شرایط ایران بسیار شایع است و در کشتهای بدون خاک یاهیدروپونیک وقتی محصول غذایی فاقد منگنز باشد حادث می شود.

مس

نقش مس کنترل و سنتز چند نوع آنزیم مختلف در گیاه است . بخصوص آنهایی که مکانیسم

فتوسنتز و تنفس را به عهده دارند . گرچه مس پرتحرک در گیاه می باشد اما در عین حال می تواند شرایطی وجود داشته باشد که آن را در گیاه غیرمتحرک نماید . بنابراین می توان گفت که غلظت مس در برگهای جوان توسعه یافته بسیار به وضعیت خود گیاه مربوط می شود . بنابراین تجزیه خاک بسیار راهنمای مناسبی برای کمبود مس می باشد تا تجزیه گیاه . چرا که برخی اوقات کمبودها بیشترفیزیولوژیک است تا پائین بودن میزان عنصر در خاک یا بافت گیاه.علائم کمبود عناصر مس در خیار مشابه توقف یا کاهش رشد می باشد که فاصله میانگره ها بسیار کاهش می یابد و برگ ها کوچک می مانند. لکه های ز ردرنگ بین رگبرگ ها بر روی برگ های کاملاً بالغ ظاهر می شوند اما علایم بعداً دربرگهای بالاتری نیز ظاهر می گردد .

کاهش رنگ برگ ها

برگها سبز بی رنگ یا کم رنگ و یا برنزی شکل می شوند . نوکشان به سمت پائین فرو می رود و گیاه کوتاه باقی می مانند و میزان گل میوه ها کاهش می یابد . ومیوه هایی که می رسند معمولاًکوچک بوده و دیر می رسند . معمولاً کمبود مس بسیار نادر است چراکه سمپاشی های داخل گلخانه برای مبارزه با قارچهای پاتوژن بدلیل محتوی مس آنها کمبود مس را برطرف می کنند . اما واقعاً یک مشکل جدی در کشت های هیدروپونیک که پیت و یا موارد مشابه خنثی کشت می شوند می باشد.بالا بودن پ هاش باعث کاهش فراهمی این عنصر می شود . اما این اثر معمولاً بسیار جزئی ترمی باشد تا برای منگنز.

بور

نقش بیوشیمیائی بور در گیاه مشخص نمی باشد . اما به طورکلی اعتقاد بر این است که عنصر

بور برای انجام تقسیم سلولی و تمایز یابی بسیار مهم است . بور در گیاه متحرک نیست . منابع کافی ومستمر برای تکثیر و فعالیت ریشه ها ضروری است . قابلیت دسترس بور در خاکهای شنی پ هاش بالاکه اغلب به عنوان بستر کشت در گلخانه ها بکار می رود پائین است ، کیفیت آب تعیین خواهد کرد که میزان بور در گیاه چقدر خواهد بود . چرا که منابع آب دارای مقادیر متفاوتی از بور در خود می باشند. کمبود بور در اولین برداشت میوه مشاهده می شود وقتی که برگهای پائینی و وسطی بوته ها قدری زردبرگی نشان داده و شکننده می شوند . بیشترین مشخصه اثر کمبود بور در خیار مرگ قسمت جوانه انتهایی میباشد. اثرات دیگر شامل رشد جوانه های جانبی بیشتر و حالت بوته ای و چندجوانه انتهایی شاخه شدن گیاه میباشد.

تاثیر بور بر برگ ها

برگ های جوان بدشکل می شوند، رگبرگ ها برجسته و برگ های مسن تر فنجانی می شوند.

برگ های شکننده فنجانی شکل کوچک شده و زردشدن برگ های پائینی که از حاشیه آنها شروع میشود به رنگ قهوه ای در می آید و به سمت بالا می پیچند.میوه های کوتاه با شکاف های طولی روی پوست خیار مشخص ترین علامت کمبود بور است .

سیاه شدن نوک ریشه ها با طویل شدن آنها در کمبود شدید بور رخ می دهد که باعث افت عملکرد به میزان ٩٠ درصد می شود و کیفیت میوه نیز تا به حد زیادی از دست می رود.

روی

چندین آنزیم در گیاه حاوی روی می باشند . تمام عناصر کم مصرف حتی روی وقتی غلظت آن در حد کمبود باشد باعث اثر بر روی فتوسنتز می شوند.کمبود روی در کشت هیدروپونیک اگر محلول غذایی فاقد روی باشد به طور واضح ظاهر میشود.مقدار مطلوب روی در خاک (روی قابل دسترس ) حدود یک میلی گرم در کیلوگرم می باشد اما مقدار آن در گیاه حدود ۳۰۰-۱۰ میلی گرم در کیلوگرم بر حسب وزن خشک می باشد . دسترسی روی در خاک با افزایش پ هاش خاک و درصد کربنات کلسیم کاهش می یابد. همچنین استفاده بیش از حد از فسفر و تجمع آن در خاک باعث کاهش قابلیت دسترسی روی توسط گیاه می شود چرا که تشکیل فسفات روی می دهد که ترکیب غیرقابل حل و پایداری است. مسمومیت احتمالی آهن، منگنز، منیزیم و کلسیم می تواند جذب روی را تحت تأثیر قرار دهند .

علائم کمبود روی به راحتی قابل تعریف نیست . اما در خیار گلخانه مشخص ترین شاخص کوتاهی وروزتی شدن بوته هاست که شبیه علائم ابتلاء به ویروس است . برگها کوچک تر از سایز واقعی میشوند. کمرنگ شدن لکه ای بین رگبرگی بر روی برگ های پائینی که به سمت بالا پیش روی می کند وزردبرگی آن شبیه آهن پیشرفت میکند اما رگبرگها سبز تیره و متمایز باقی می ماند ورشد متوقف وخسارت زیادی به بار می آورد.

مولیبدن

مولیبدن در آنزیم ها دخالت دارد و با متابولیسم ازت کاملاً درگیر است . خیار به مقدار کمی از مولیبدن نیاز دارد.حدود ۲% میلی گرم در کیلو گرم.مولیبدن قابلیت دسترسی مناسبی در خاکهایی با پ هاش بالا دارد . مولیبدن در خاک به صورت آنیون حضور دارد . در مقابل بیشتر

عناصر کم مصرف که در خاک حضور دارند کاتیون هستند . رفتار آن شبیه فسفات در

خاک است . قابلیت دسترس مولیبدن افزایش می یابد وقتی پ هاش محیط ریشه افزایش می

یابد. بنابراین کمبود عناصر مولیبدن در خیار در محیط های کشت با حالت اسیدی مثل کشت های هیدروپونیک اتفاق می افتد و می میرند . در برخی حالات، قسمتهایی از برگ های کامل ابتدا سبز باقی مانده وسپس حالت لکه ای یا تاول زده به خود می گیرد .

کمبود عنصر مولیبدن کجا بیشتره؟؟؟

در خاکهای اسیدی و شنی کمبود مولیبدن شایع است علائم کمبود شروع می شود ابتدا در برگ های پائینی (شبیه ازت ) و

سپس به سمت بالا گسترش می یابد . اما برگ های جوان هنوز سبز باقی می مانند . رشد

ممکن است نرمال به نظر برسد اما گل هاکوچک می شوند . کمبود شدید در پیت می تواند

باعث کاهش عملکرد شود ( ٨۴ درصد) اما افزایش پ هاش محیط کشت آن را برطرف

خواهدکرد.

کلر

کلر اگر چه یکی از عناصر ضروری برای رشد و نمو گیاه است اما کمبود آن تقریبا گزارش نشدهبه خاطر اینکه خاک و آب معمولاً به مقادیر قابل ملاحظه ای حاوی آن می باشند و بیشتر دراینجامسئله مسمومیت آن اهمیت دارد تا کمبود. در مناطق با آب و خاک شور یا با آب با کیفیت پائین مسئله سمیت کلربسیار جدی است . غلظت مطلوب یا قابل تحمل گیاه شبیه آهن است و مقادیر بیشتر از آن باعث بروز خسارت می شود البته برخی کودهای محلول مثل کلرور پتاسیم یا کلرور کلسیم نیز حاوی آن می باشند که در گلخانه خیار توصیه نمی گردد.از دیگر عناصر ضروری سدیم می باشد که آن هم مثل کلر بیشتر به مسئله سمیت آن بایستی توجه داشت.اما عنصر مفید دیگرکه باعث افزایش پتانسیل تولید در گیاه می شود به سیلیسیم بایستی اشاره شود.سیلیس باعث تحریک رشد و تقویت در مقابل بیماریها می شود.

نویسنده: مهندس حامد پورعلی