میکروارگانیسم های خاک

میکروارگانیسم های خاک اهمیت بالایی برای حاصلخیزی خاک و تولید محصول دارد و با کود شیمیایی جبران نمی شود. مدیریت نیاز به دانش و توجه به پارامتر های خاصی دارد.

میکروارگانیسم های خاکزی اهمیت ویژه ای برای سلامتی، حاصلخیزی خاک و متعاقبأ محصول مناسب دارند و این نقش در کشاورزی ارگانیک به هیچ وجه نمی تواند با کودهای شیمیایی جبران شود. این میکروارگانیسم ها نقش های مهمی مانند چرخه مواد غذایی مانند نیتروژن و کربن، تجزیه بقایای گیاهی، و تحریک رشد گیاه ایفا می کنند. در مقابل میکروارگانیسم های مضر مانند نماتدهای بیماریزا اثرات منفی بروی رشد و بازده گیاهان زراعی دارند. با این حال باید در نظر داشت که مدیریت میکروارگانیسم ها و موجودات خاکزی که در کشاورزی اثرات مثبت یا منفی دارند به سادگی صورت نمی گیرد. چراکه تغییر پارامترهای فیزیکی و شیمیایی بطور مستقیم صورت می گیرد،

اما مدیریت اجزای زیستی خاک علی الخصوص میکروارگانیسم ها چالش برانگیز است. زیرا مشاهده میکروارگانیسم های خاک آسان نیست و شناسایی آن ها به تجهیزات ویژه ای نیاز دارد. با وجود تمامی این ها مدیریت میکروارگانیسم های خاک عملیاتی است که در کشاورزی بسیار مفید بوده و می تواند باعث تأمین عناصر غذایی مورد نیاز، تجزیه مواد آلی و کنترل زیستی شود.

میکروارگانیسم های خاک

بطور کلی برای مدیریت میکروارگانیسم های خاکزی، سه استراتژی اصلی وجود دارند که هر کدام از آن ها مزایا و معایب خود را دارند:

1. افزودن میکروارگانیسم ها

امروزه این رویکرد به میزان زیادی مورد توجه قرار دارد و کشاورزان با تهیه کودهای زیستی این میکروب ها را به خاک اضافه می کنند. این میکروارگانیسم ها نقش های مهمی مانند تسهیل دسترسی و جذب مواد غذایی، سرکوب آفت ها، یا تحریک رشد گیاهان از طریق تولید ترکیبات تحریک کننده رشد، دارند. همچنین کشاورزان می توانند مخلوط میکروبی زمین زراعی خود را جهت اهداف عمومی تری تولید کنند. بدین منظور می توان میکروارگانیسم های اولیه را از شرکت های بانک میکروبی خریداری و در شرایط مناسب آن ها را پرورش داده و سپس به اضافه کرد که این کار از طریق بذرمال کردن، تزریق به نواحی پیرامون ریشه یا تزریق به ریشه ها صورت می گیرد.

قارچ های مفید در کشاورزی

یکی از شناخته شده ترین میکروارگانیسم های خاک که برای گیاهان مفید هستند، قارچ های همزیست هستند که در یک رابطه دو طرفه مواد غذایی را برای ریشه ها فراهم می کنند و ریشه ها نیز رشد آن ها را افزایش می دهند. علاوه بر میکروب های همزیست، میکروب های آزادزی مفید نیز وجود دارند که نقش مهمی در تجزیه مواد آلی ایفا می کنند و بطور مستقیم یا غیرمستقیم سبب تقویت و تحریک رشد گیاه می شوند.

کمپوست ها

همچنین یک راه دیگر جهت تأمین و افزودن میکروارگانیسم های مفید به خاک، استفاده از کمپوست ها و کودهای آلی بخوبی فراوری شده است که مخلوطی از میکروب های مفید را در خود دارند. این ترکیبات علاوه بر نقش هایی که در تأمین نیازهای فیزیکی و شیمیایی خاک ایفا می کنند، می توانند نقش موثری در افزودن میکروارگانیسم های مفید به خاک و زمین زراعی ایفا کنند.

2. سرکوب میکروبی

هرچند حضور میکروارگانیسم های مفید توانایی رشد و افزایش تولید را به همراه دارند، با این حال حضور میکروب های بیماریزا می تواند منجر به کاهش بازده و محصول شود. بسیاری از کشاورزان از محصولاتی استفاده می کنند که میکروب های مفید و مضر را با هم از بین می برند و با این کار سبب آسیب بیشتر به گیاه زراعی می شود. در بسیاری از موارد این کار با استفاده از سمومی که طیف میزبانی بالایی دارند و یا با استفاده از تکنیک تدخین کلی خاک صورت می گیرد؛ در این تکنیک از پوشش های پلاستیکی و ترکیبات شمیایی مانند متیل برومید جهت ضدعفونی کردن و از بین بردن میکروارگانیسم های خاک استفاده می کنند. در کشاورزی ارگانیک جهت سرکوب میکروبی از تکنیک هایی مانند بخاردهی خاک، استفاده از کودداروهای ارگانیک، ضدعفونی سازی بی هوازی، یا استفاده از گیاهان خانواده کلم ها استفاده می شود.

حفظ تعادل در مدیریت میکروارگانیسم های خاک

با این وجود، این تکنیک ها صددرصد نیستند و نمی توانند بطور کامل میکروب های مضر را سرکوب کنند. این موضوع از این بابت مزیت دارد که تعادل کلی را برهم نمی زند و زمینه طغیان برخی میکروارگانیسم ها را فراهم نمی کند؛ با این حال چون تعداد اندکی از آن ها وجود دارند، لزوم استفاده از تکنیک ها به منظور کاهش جمعیت آن ها بطور متوالی را بیان می کند. به همین دلیل، سرکوب کامل میکروارگانیسم های خاک که با از بین بردن میکروارگانیسم همراه است باید بطور تدریجی صورت گیرد تا تعادل مناسب را حفظ کند.

3. مدیریت غیرمستقیم

این روش ها، روش های غالبی هستند که در کشاورزی ارگانیک برای مدیریت میکروارگانیسم ها استفاه می شوند. شناخته شده ترین این روش ها شامل شخم زدن، گردش زراعی، کشت مخلوط، کشت پوششی، استفاده از مالچ های ارگانیک می باشد. این رویکردها با تقویت پارامترهای فیزیکی و شیمیایی می توانند نقش غیرمستقیمی در مدیریت میکروارگانیسم های خاک ایفا کنند.

برخی کود داروها نیز می توانند در زمینه مدیریت میکروارگانیسم های خاک بطور مفیدی عمل کنند، زیرا این ها با داشتن ترکیبات آلی از یک سو سبب تقویت میکروارگانیسم های مفید می شوند و از طرف دیگر با وجود برخی از دیگر ترکیبات ارگانیک سبب تقویت میکروارگانیسم های مفید می شوند و در نتیجه جمعیت میکروبی را به نحوی سوق می دهند که نتایج مفیدی برای رشد گیاه زراعی و افزایش محصول داشته باشند.

نویسنده: دکتر احمدرضا نصیری