نماتد ساقه و پیاز

نماتد ساقه و پیاز یکی از مخربترین نماتدهاي انگل گیاهی است.در صورت عدم مبارزه  با این بیماری توان خسارتزایی تا 100 درصد محصول را دارد .

نماتد ساقه و پیاز                                     Ditylenchus dipsaci

دامنه میزبانی این نماتد در بیش از 500 گونه گیاهی شناسایی شده است. گیاهانی نظیر پیاز، سیر، تره فرنگی، لوبیا، باقلا، کلم، هویج، کرفس، مارچوبه، جعفري، نخود، سیب زمینی، کدو و علفهاي هرز موردحمله این نماتد قرار می گیرند. نماتد ساقه و پیاز در میان نماتدهاي انگل گیاهی از نظر اقتصادي داراي رتبه پنجم میباشد.

طول چرخه زندگی نماتدها به گونه نماتد و دماي محیط بستگی دارد. مبارزه علیه نماتد چندان آسان نیست زیرا در داخل خاک یا بافت گیاهی که کمتر نفوذپذیر است زندگی میکنند. شرایط خنک ومرطوب باعث فعالیت و حمله این نماتد به بافت گیاهان جوان میشود.

نماتد ساقه و پیاز

نماتد ماده 200 تا 500 تخم داخل بافت میزبان می گذارد. لاروها می توانند شرایط یخبندان و خشکی شدید را تحمل کرده و در داخل یا روي بافتهاي گیاهی خشک مثل ساقه ها، برگها، پیازها، بذرها یا در داخل خاك به سر ببرند. این نماتد به صورت انگل داخلی از محتویات سلولهاي پارانشیمی برگ،تغذیه نموده و قبل از تغذیه یا مکش مواد غذایی مایع، آنزیمهایی براي آماده نمودن غذا به داخل بافت گیاهی تزریق مینماید. این آنزیمها معمولا متابولیسم گیاه میزبان را تغییرداده و علائم بیماري در اثر حمله نماتد در اندامهاي هوایی به صورت تورم و پیچیدگی و نکروز یا پوسیدگی پایه هاي ساقه، غده و ریزوم ظاهر میشود. خسارت روي پیاز به صورت تغییر شکل و تورم برگها یا ایجاد تاول در سطح برگها است.

برگها به صورت بی نظمی رشد کرده و سپس آویزان،پژمرده می شوند. خسارت این نماتد روي سیر باعث تغییر شکل یا تورم برگهانمی شود، بلکه باعث زرد شدن برگ و مرگ آنها میشود .تورم بافتها، نرم شدن محل اتصال ساقه به غده و حتی ریشه به غده یا طوقه، ایجاد حلقه هاي قهوه اي روي غده ها و پوسیدگی هاي نرم ثانویه با عوامل باکتریایی و قارچی باعث تسریع و شدت پوسیدگی روي غده ها میشود. قسمتهاي داخلی ریشه ها غده ها بیشتر از قسمتهاي بیرونی مورد حمله قرار میگیرند. این نماتد ممکن است درزمان انبارداري غده ها در دماي پایین قادر به رشد و تولیدمثل باشد و پوسیدگی ممکن است در انبارنیز توسعه یابد،در آلودگیهاي شدید پیازها می پوسند.

نماتد ساقه و پیاز به صورت تخم زمستان گذرانی میکند. این نماتد توسط بذر، قطعات

گیاهی آلوده، جابجایی خاك آلوده، با آب و وسایل کشاورزي به سایر مناطق انتقال و انتشار مییابد.

روشهاي شناسایی نماتد ساقه و پیاز :

ظهور گیاهچه هاي پیاز به کندي انجام شده، میزان سبز شدن گیاه در مزارع آلوده به نماتد Ditylenchus dipsaci بطور قابل ملاحظه اي کاهش می یابد. گیاهچه هاي  ظاهر شده بیمار و زرد رنگ بوده، پیچ خورده و هلالی بنظر رسیده.

روي ساقه، جوانه ها یا گیاهان جوان برآمدگیهایی بوجود می آید و برگها کوتاه و پیچیده می شوند. نوك برگها از بین می رود و برگهاي مسن تر به دلیل از بین رفتن تیغه ي میانی سلولها، چنان ضعیف می شوند که نمی توانند خود را قائم نگهدارند و روي زمین می افتند. ساقه و گردن پیاز نرم میشود. پیازهاي آلوده ممکن است شکاف بردارند یا اینکه جوانه زده و دو پیازه و ناقص شوند. پیازهاي آلوده گاهی از بیرون سالم به نظر می رسند اما در انبار می پوسند.

روشهاي پایش و ردیابی:

مشاهده علائم ظاهري

نمونه برداري از غدهها و خاك و استخراج نماتد از آنها

استخراج نماتد از اندام هاي هوایی گیاه

روشهاي کنترل زراعی، مکانیکی و بهداشت گیاهی:

استفاده از سیستم آبیاري قطرهاي (یکی از راههاي انتقال آلودگی از طریق آب آبیاري است).

رعایت آیش و تناوب چند ساله با غلات و گیاهان غیر میزبان (ذرت) حداقل به مدت سه سال.

استفاده از غده هاي سالم و عاري از آلودگی به نماتد

درصورت امکان سوزاندن یا کمپوست کردن بقایاي گیاهاي آلوده (کمپوست زمانی مؤثر است که حرارت از 60 درجه بالاتر رود. (این نماتد اصولا سرما دوست بوده و در مقابل حرارت حساسیت دارد و قادر به تحمل حرارت بالاتر از 40 درجه سانتی گراد نبوده و از بین میرود.

بهداشت مزرعه:

جمع آوري و انهدام بقایاي آلوده

جلوگیري از حمل و نقل خاك و اندامهاي گیاهی آلوده(قرنطینه) از نقاط آلوده به سالم

حذف علفهاي هرز

عدم استفاده از بذر، غده یا پیاز آلوده

کنترل مکانیکی:

تمیز کردن و ضدعفونی ادوات کشاورزي قبل از شروع کار

برای مبارزه با نماتد ساقه و پیاز استفاده از نماتد کش ارگانیک  نماکوب توصیه میشود.نماکوب نماتد کشی گیاه پایه بوده وفاقد هر گونه باقیمانده شیمیایی در محصولات کشاورزی میباشد.امروزه که بحث برگشت خوردن محموله های صادراتی ایران بدلیل باقی مانده سموم شیمیایی مطرح بوده استفاده از نماتد کش  ارگانیک نماکوب میتواند مشکل باقی مانده سموم شیمیایی را حل کند.استفاده از ترکیبات ارگانیک برای سلامتی محصولات و محیط زیست و جامعه لازم میباشد.

نویسنده: مهندس حامد پورعلی