روش های کود دهی خاک و عناصر کم مصرف

روش‌های کود دهی خاک

استفاده از فناوری‌های کوددهی دقیق بسیار مهم است چرا که کوددهی بیش از حد می‌تواند اثرات مخرب داشته باشد. زمانی که کوددهی بیش از حد انجام شود احتمال سوختگی گیاه وجود دارد. کوددهی بیش از حد می‌تواند باعث سوختگی، تخریب یا حتی خشک شدن کامل گیاه گردد. تمایل کودها به سوزاندن به صورت تقریبی بستگی به شاخص نمک آنها دارد.

کود آبیاری

روش های کود دهی خاک و عناصر کم مصرف : عناصر غذایی از طریق ریشه گیاه به صورت یون‌های محلول درآب جذب می‌شوند، بنابراین کود به هر طریق که مصرف می‌شود، باید در آب حل و  سپس جذب گردد. روش کوددهی از طریق آبیاری یکی از بهترین روش‌های کوددهی بوده است. این روش، میزان مصرف کود را کاهش می‌دهد، آلودگی محیط زیست ندارد و با تولید پایدار سنخیت دارد.

اهمیت کودآبیاری )آبکود( برای درختان میوه خیلی زیاد است، عناصر غذائی به طور مداوم در اختیار ریشه قرار گرفته بنابراین گیاه دچار تنش تغذیه ای نمی‌گردد. عناصر محلول به طور یکنواخت در اطراف ریشه توزیع می‌شوند و غلظت محلول تهیه شده به طور دقیق بر اساس نیاز گیاه تعیین می‌گردد.

اگر مقدار آب آبیاری بر اساس نیاز گیاه تنظیم شود، هدررفت آب و عناصر غذائی کاهش خواهد یافت؛ علف‌های هرز که در بین ردیف‌های درختان می‌رویند از این عناصر کمتر استفاده خواهند نمود چرا که منطقه مرطوب در آبیاری قطره ای در اطراف درخت تشکیل خواهد شد و استفاده از کودهای محلول با این روش راحت‌تر و اقتصادی‌تر می‌باشد.

کود آبیاری

چالکود

روش چالکود شکل خاصی از جایگذاری موضعی کودهای آلی و شیمیایی در خاک می‌باشد. این روش در جایی استفاده می‌شود که برگ‌های درختان شکل زرد آهکی (کمبود کلروز آهن) را نشان دهند. با این حال محاسن آن فراوان بوده و اجرای آن در هر باغی مزایایی در برخواهد داشت.

جایگذاری موضعی بیشتر در مواردی مؤثر است که قدرت یک خاک در تثبیت عنصر غذایی موجود در یک کود زیاد باشد، در این حالت مقدار زیادی از کود در خاک تثبیت و گیاه چندان از مصرف کود بهره نمی‌برد. البته در چنین مواقعی باید مقدار کود مصرفی افزایش یابد تا بتوان قدرت تثبیت کنندگی خاک را کاهش داد؛ از آنجا که چنین کاری همواره امکانپذیر نیست، مصرف موضعی مورد توجه قرار می‌گیرد و در این حالت کود تنها با حجم محدودی از خاک مخلوط می‌شود. در واقع به جای آنکه کود با همه خاک مخلوط شود، تنها به حجم کوچکی از خاک اضافه می‌شود.

مزیت این کار آن است که در چنین حجم کوچک کود داده شده، غلظت عنصر غذایی بیشتر از موقعی که این کود با تمامی خاک مخلوط شود، افزایش می‌یابد؛ ولی این کار یک نقطة ضعف نیز دارد و آن تماس محدود ریشه گیاهان با چنین مناطق غنی شده می‌باشد. ریشه گیاهان در تمامی حجم خاک پراکنده شده است و در صورت جایگذاری موضعی کود، تنها بخش کوچکی از ریشه گیاه با آن تماس خواهد داشت.

مزایای چالکود

قدرت تثبیت کنندگی ماده آلی که چاله توسط آن پر می‌شود، برای اکثر کودهای شیمیایی، بسیار کمتر از خاک می باشد. بنابراین کودهای شیمیایی اضافه شده، بیشتر برای گیاه قابل جذب می‌باشد. در برخی از باغها، نفوذپذیری خاک محدود می‌باشد و آب به خوبی در خاک نفوذ نمی‌کند. چاله های پر شده با مواد آلی، نفوذ آب به داخل خاک را تشدید می‌کند.

آهک فراوان در خاک، مشکل مهمی در رشد و فعالیت ریشه درختان و جذب برخی عناصر غذایی می‌باشد(به خصوص آهن). چاله های پرشده با ماده آلی مشکل آهک زیاد را تا حد زیادی حل کرده و باعث می‌شود عناصر کم مصرف خیلی بهتر جذب درختان شوند.

سنگینی بافت خاک مشکل دیگری در برخی باغ‌ها می باشد؛ چنین خاکهایی پس از آبیاری مدت زمان طولانی تهویه ضعیفی داشته و فاقد اکسیژن کافی برای ریشه‌ها می‌باشند. در صورت استفاده از روش چالکود، در چاله‌ها تهویه مناسب به سرعت برقرار شده و ریشه گیاه رشد مناسبی پیدا می‌کند.

از آنجا که درخت، گیاه دائمی است، به دلایل مختلف، هر سال تراکم ریشه در حوالی منطقه چالکود بیش از پیش افزایش یافته و سطح تماس ریشه با این منطقه غنی از کود افزایش می یابد بدین ترتیب کارایی مصرف کود افزایش و مقدار مصرف کود در هکتار کاهش می‌یابد.

محلول پاشی

تغذیه برگی، نوعی روش است برای کاهش مصرف کودهای شیمیایی و خطرات محیطی آنها و به خصوص که امروزه سیاست کاهش مصرف سهم بهینه سازی مصرف کود در دنیا مطرح شده است. از طریق تغذیه برگی می توان عناصر غذایی را زمانی که اثر سریع لازم است، مستقیما در اختیار شاخ و برگ یا میوه قرار داد.

بعضی از اندام‌های گیاه مثل میوه نسبت به کل گیاه به مواد غذایی بخصوصی مثل کلسیم نیاز بیشتری دارد یا در اوایل بهار زمانی که ریشه ها به دلیل دمای پائین خاک نتوانند عناصر غذایی را جذب نمایند و عناصر غذایی نظیر بور و روی شدیداً مورد نیاز گیاه می‌باشد، با محلول پاشی در هنگام متورم شدن جوانه‌ها، نیاز آنها برطرف می‌شود. محلول پاشی عناصری مثل بور، مس، منیزیم، منگنز و روی در شرایط خاک های ایران نسبت به مصرف خاکی به دلیل برطرف نمودن سریع کمبود، آسانتربودن آن، کاهش سمیت ناشی از تجمع این عناصر در خاک و جلوگیری از تثبیت، مناسبتر است.

بدون شک در اکثر باغها و مزارع کشور با توجه به pH خاک و کربنات کلسیم، کمبود عناصر کم مصرف از کمیت و کیفیت محصول کاسته است. حداقل برای رفع کمبود عناصر کم مصرف که به مقدار خیلی کم )چند میلیگرم در کیلوگرم(  برای گیاه نیاز هست، با اختلاط این عناصر با سموم در هر نوبت سمپاشی می‌توان کمیت و کیفیت محصول را بهبود بخشید.

 با اینحال آنچه بایستی در مورد مصرف این عناصر توجه داشت، این است که چطور جذب این عناصر را از شاخ و برگ افزایش داد و عناصر جذب شده را به طرف اندام‌های مورد نظر گیاه مثل میوه یا دانه سوق داد.

عناصر کم مصرف

روی

برای فعالیت های آنزیمی، تولید هورمون های رشد، تلقیح، باروری و تشکیل میوه ضروری بوده و کمبود آن باعث ریزبرگی، تأخیر در باز شدن برگ و گلها، ریزش میوه،سرخشکیدگی و محدودیت رشد می شود.

روش استفاده روی: محلول پاشی در اوایل بهار قبل از باز شدن شکوفه‌ها در افزایش تشکیل میوه بسیار مفید است.

بور

این عنصر در رشد طولی ریشه، متابولیسم اسیدهای نوکلئکی و هیدروکربن‌ها، ساخت دیواره سلولی، متابولیسم فنل ها و اکسین ها، جوانه زنی و رشد لوله گرده و افزایش تحمل گیاه در برابر بیماری‌ها و سرما نقش اساسی دارد. بور در بسیاری از فرآیندهای گیاهی از جمله افزایش درصد قند در محصولات کشاورزی از جمله چغندرقند، ممانعت از ترکیدگی خربزه، پوکی و قاب سیاهی در برخی از محصولات کشاورزی می‌گردد.

روش استفاده بور: محلول پاشی پائیز بعد از برداشت محصول و یا اوایل بهار قبل از باز شدن شکوفه‌ها بسیار با اهمیت و مفید است.

آهن

آهن در تشکیل و نگهداری کلروفیل و تولید، ضروری بوده و کمبود آن در گیاه، فقدان کلروفیل، زردی بین رگبرگ‌ها، کاهش فتوسنتز و کاهش کیفیت و کمیت محصول را به دنبال دارد.

روش استفاده آهن: در زمستان در قسمت میانی و یا انتهایی سایه انداز به همراه کود حیوانی و گوگرد به صورت چالکود یا کانالکود. 

این کود از طریق جایگذاری عمقی (موضعی، چالکود و نواری) و محلول پاشی قابل مصرف است. در خاک‌های سبک با آب آبیاری نیز قابل مصرف است.

منگنز

نقش کلیدی در تشکیل کلروپلاست و سیستم‌های آنزیمی گیاه داشته و مصرف این کود، باعث بهبود فتوسنتز گیاه و افزایش تولید محصول خواهد شد.

روش استفاده منگنز: در زمستان در قسمت میانی و یا انتهایی سایه انداز به همراه کود حیوانی و گوگرد به صورت چالکود یا کانالکود.

این کود از طریق جایگذاری عمقی (موضعی، چالکود و نواری) و محلول پاشی قابل مصرف است. در خاک های سبک با آب آبیاری نیز قابل مصرف است.

مس

نقش کلیدی در فعالیت‌های آنزیمی، فتوسنتز، تنفس، متابولیسم کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها داشته، کمبود آن به تلقیح، تولید میوه و دانه صدمه زده و باعث سرخشکیدگی درختان و افزایش حساسیت غلات به خوابیدگی و باد زدگی خوشه‌ها می‌شود. محصولاتی چون گندم، یونجه، یولاف، پیاز، کاهو، درختان میوه و مرکبات بیشترین حساسیت را به کمبود مس نشان می‌دهند.

روش استفاده مس: در زمستان در قسمت میانی و یا انتهایی سایه انداز به همراه کود حیوانی و گوگرد به صورت چالکود یا کانالکود.

این کود از طریق جایگذاری عمقی (موضعی، چالکود و نواری) و محلول پاشی قابل مصرف است. در خاک های سبک با آب آبیاری نیز قابل مصرف است.

سیلیسیم

سیلیسیم برای بعضی از گیاهان عنصر نسبتا ضروری، ولی برای برنج یکی از عناصر اساسی و مهم و پرنیاز بوده که به مقدار 10% تا20%  در ماده خشک ساقه و برگ برنج یافت می‌شود. کودهای سیلیسیمی علاوه بر افزایش استحکام سلول های اپیدرمی، از طریق تحریک سیستم دفاعی گیاه هم می توانند حساسیت نسبت به بیماریها و آفات را کاهش دهند. گزارش‌هایی مبنی بر کاهش سمیت منگنز و آلومینیوم توسط سیلیس وجود دارد.

با وجود اهمیت کاربرد درست کودهای شیمیایی، در میان کشاورزان ایرانی تنها استفاده از کودهای نیتروژنه (مانند اوره و آمونیاک) و کودهای فسفره رایج است؛ که عدم مصرف کودهای پتاسه و کودهای ریزمغذی (مانند آهن)، منجر به عدم جذب متوازن کودها نسبت به نیاز گیاه، و بالطبع کاهش شدید عملکرد محصولات کشاورزی ایران و انباشت کودهای نیتروژنه در بافت گیاهان به‌صورت خام و مصرف‌نشده گردیده که خود منجر به نارسایی‌‌های گوارشی و حتی سرطان در مصرف‌کنندگان و مرجوعی بسیاری از محصولات کشاورزی ایران در بازارهای صادراتی گشته‌است.

منبع: ملکوتی،م.ج وکشاورز،پ،کتاب روش جامع توصیه بهینه کود برای کشاورزی پایدار،چاپ هفتم
گرد آورنده: احمد چراغله – مریم برفی پور