نماتد سیستی چغندر

نماتد سیستی چغندر آفتی بسیار مهلک و رو به افزایش است . روز به روز در کشور جمعیت آن بیشتر می شود . از زیانبار ترین آفات خاک کشور ما است .

نماتد مولد سیست چغندر قند با نام علمی Heterodera schachtii عامل ایجاد بیماري در چغندرقند و یکی از زیانبارترین عوامل بیماري زا در اراضی تحت کشت این محصول به شمار میرود.

در ایران دامنه گسترش آن روز به روز رو بـه افـزایش اسـت و هرسـاله منـاطق جدیـدي بـه ایـن نماتـد آلـوده میشـود. در ایـران از استانهایی نظیر خراسـان رضوي، آذربایجان غربی، اصفهان، کرمان و فارس گزارش شده است.

نماتـد مـاده، لیمـویی شکل و ماده هاي جوان شیري رنگ بوده و در حالی که سر نماتـد درون ریـشه اسـت بقیـه بدن از ریشه خارج شده و با چشم غیر مسلح دیده میشود. رنگ سفید شیري به تـدریج بـه رنگ قهوه اي تبدیل شده و نماتد پس از رشد کامل از ریشه جدا و درون خاك می افتـد کـه در این حالت به آنها سیست (Cyst) میگویند .

سیـستهـا شـرایط نامـساعد را در خـاك سپري کرده و سالها در خاك دوام می آورند. درون هر سیست 100 تا 300 عدد تخم وجود دارد که از تخم ،لارو سن دوم بیرون میآید.

آسیب و زیان نماتد :

 میزان آسیب و خسارت نماتد، به عوامل مختلفی از جمله جمعیت اولیه نماتد در خاك، تاریخ کاشت و شـرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد. هرچه جمعیت اولیه نماتد در خاك در زمان کاشت بیشتر باشـد، خسارت به محـصول بیـشتر خواهـد بـود. در منـاطق معتـدل بـه طـور معمـول خسارت وارده به صورت کاهش عملکرد ریشه بوده و در مناطق گرمتر درصـد قنـد نیـز کاهش می یابد. علت کاهش درصد قند، افزایش ناخالـصی هـاي سـدیم، پتاسـیم و نیتـروژن زیان آور در ریـشه هـاي آلـوده اسـت. بررسیها نشان داده است که با وجود یک تخم در هر گـرم خـاك، میزان خسارت نماتد به چغندرقند قابل تحمل است. در صورتی که جمعیت نماتد 5 ،14 یـا 40 تخـم در هـر گرم خاك باشد، میزان خسارت به ترتیب 20 ،50 و 80 درصد کاهش محصول بوده است.

نحوه خسارت نماتد سیستی چغندر

 میزان خسارت این نماتد بستگی به میزان جمعیت و مدت زمانی دارد که شرایط محیطی مساعد است.

نماتد قادر به آلوده کردن ریشه هاي گیاه در سنین مختلف است و مرحله گیاهچه بسیار حساس بوده و در آلودگی شدید ممکن است موجب مرگ آنها شود.

 در میزبان حساس، لارو سن دو نماتد معمولاً از منطقه جوانه زنی در پشت کلاهک ریشه، محل زخم و منافذ حاصـل از ظهـور ریشه هاي فرعی وارد ریشه میشود. ریشه هاي فرعی معمولآ هدف اصلی حمله هستند ولی غده هاي چغندرقند نیـز مـورد حملـه نماتـد قرار میگیرند. پس از ورود به ریشه، لارو سن دو در منطقه کورتکس موازي با محور طولی ریشه قرار گرفتـه و یـک ناحیـه سـلولهاي تغذیه اي در مجاورت آوندها ایجاد میکند و تشـکیل سـلولهاي آونـدي چـوب و آبکـش ثانویـه را متوقـف میسـازد.

علائم بیماري

آلودگی مزارع به نماتد سیستی چغندر می تواند سراسري و یا لکه اي باشد. آلودگیهاي موضعی به صورت لکه هایی با گیاهان کم رشد و زرد رنگ تظاهر میکند که با گذشت زمان، مناطق آلوده گسترش می یابند.

در قسمتهایی از مزرعه که آلودگی بالایی دارند به صورت پژمردگی در اوقات گرم روز نمایان میشود.

رشد بوته هاي آلوده به این نماتد در بهاربا هوای گرم به تعویق می افتد (کوتولگی) و گاهی می خشکد.

نماتد سیستی چغندر و علائم ریشه :

در گیاهان مبتلا، ریشه اصلی کوتاه مانده و ریشه هاي فرعی متعددي ایجاد میشود .سیستهاي سفید یا شیري رنگ روي ریشه هاي فرعی با چشم غیرمسلح قابل رویت بوده و از هفته ششم بعـد از کاشـت مـاده هـاي لیمـویی شـکل روي ریشه هاي فرعی نمایان میشوند .

نماتد چغندر و علائم برگ :

در ساعات گرم روز بـرگهـاي بیرونی در گرما پژمـرده شده، به رنـگ زرد درمـی آینـد و می میرند و بـرگهـاي داخلـی سـبز رنـگ ولـی کوچـک بـاقی میمانند. در نواحی که بهار سرد است بوته هاي آلوده بعد از یک خشکی، پژمرده میشود و ساقه هاي برگها دراز میشوند.

علائم غده :

غـده هـا کوتـاه و کوچـک مانده یـا اصـلا وجـود نـدارد و ریشه هاي فرعی بسیاري دارند که اغلب مرده اند و روي آنها زخم هایی در نقاط حمله نماتد وجود دارد .حمله زود هنگام نماتد سیستی چغندر اغلب باعث چند شاخه شدن غدههاي زیر زمینی میشود.

روشهاي شناسایی

تشخیص بیماري در ریشه بسیار آسان است. وجود کیست هاي کوچک، سفید تا قهوهاي لیمویی شکل روي ریشههاي فرعی مهمترین راه تشخیص است .براي انجام این کار، چغندرقند را با دقت از خاك بیرون کشیده و در صورت لزوم یک ذره بین براي مشاهده ریشه ها استفاده شود.

راههاي انتشار :

سیست چغندرقند یک آفت خاكزاد است. نماتدها به تنهایی مـسیر کوتـاهی را طـی مـیکننـد و بیـشتر با جابهجایی خاك منتشر میشوند. نماتد سیستی چغندر قند توسط ماشینآلات، کفشهاي آلوده کـارگران و حیوانـات در مزارع انتـشار می یابـد

مبارزه با نماتد سیستی چغندر :

از ترکیب ارگانیک  نماکوب برای کنترل نماتد چغندرقند استفاده میشود . این ترکیب گیاه پایه و زیستی بوده و هیچ گونه سمیت شیمیایی برای محیط زیست و آب وخاک ندارد . نماتد کش نماکوب به میزان 60 لیتر در هر هکتارو 3 مرحله در سال همراه با آب آبیاری استفاده میشود.   

نویسنده : مهندس حامد پورعلی