کمبود عناصر در خیار

کمبود عناصر در خیار و علایم کمبود عناصر غذایی در خيار گلخانه اي دارای علایم و ویژگی هایی هستند که در این مقاله سعی کرده ایم به شکل ساده توضیح دهیم.

کمبود عناصر : عناصر ماکرو

علايم کمبود ازت

بوته هاي خیار دچارکمبود ازت داراي اندازه کوچك با برگ هاي کوچك هستند . رنگ پريدگي برگ ازمشخصه هاي ظاهري کمبود ازت است . ازت عنصر پرتحرکي است که علايم کمبود آن به صورت رنگ پريدگي و زرد برگي عمومي در سطح برگ هاي پائين بوته مشخص مي گردد.

در صورت شدت کمبود، کل گياه رنگ پريده مي گردد و برگهاي جوانتر رشدشان متوقف مي

شود. ميوه هاکوتاه قد شده،در برخی ارقام حساس خاردار و باريك و نازك و به رنگ سبز روشن مي گرايند. بعضي مواقع ميوه خاردار شده و نوك آن باريك و تيز مي شود.

کمبود فسفر

کمبود معمولاً جز توقف رشد علائم ديگري ندارد . اما در حالت خيلي شديد رشد گياه کاملاًمتوقف شده و برگ هاي جوان کوچك، خشبي و به رنگ سبز تيره متمايل به خاکستري درآمده وبرگهای پيرزرد رنگ ميگردند . در حالت خيلي نادر برگها کم شده ، پيچيده و به رنگ قهوه اي در مي آيند.

پتاسيم

کمبود کمبود عناصر پتاسیم در خیار ابتدا در برگ هاي پير ظاهر مي شود واز قسمت پائيني شروع شده و به

قسمتهاي بالا کشيده مي شود . در حالت عمومي رشد متوقف مي گردد، ميانگره ها کوتاه شده وبرگ ها کوچك مي مانندو حالت کلروز اول در برگ پائيني در قسمت حاشيه برگ ها ظاهر مي شود.

برگهای به سمت پائين مي پيچند، سپس کلروز به سمت رگبرگ هاي مياني پيشرفت مي کند و قسمتهاي حاشيه نکروزه و قهوه اي مي شود اما براي مدتي رگبرگها سبز باقي مي ماند.

ميوه ها نوك کشيده و در قسمت دم ميوه تكامل نيافته باقي مي ماند . کمبود پتاسيم در کشت خاکي کمتر مشاهده مي شود (به استثناء خاکهاي شني ). اما در کشتهاي غيرخاکي وقتي منبع پتاسيم حذف شود به سرعت ظاهر مي شود.

سميت پتاسيم به ندرت به صورت مشكل ظهور ميکند مگر اينكه سبب ايجاد کمبود ساير

عناصر غذايي مانند کلسيم، منيزيم و آهن شود.

کلسيم

حرکت کلسيم در آوند چوب همراه با آب مي باشد و حرکت آن بسيار بطئي و از برگ هاي پيرتربه سمت برگهاي جوان است . وقتي منبع کلسيم قطع و يا کم باشد علايم کمبود ابتدا در قسمت هايي بالايي و نوك بوته ظاهر مي شود . همانطور که مي دانيم کلسيم نقش حائز اهميتي درساختمان و حفظ پايداري سلولهاي گياهي دارد . علايم کمبودکلسيم در خيار به ندرت است اما بايستي گفت در رطوبت بالاي گلخانه که تعرق به حداقل مي رسد حرکت آب و به همراه آن کلسيم درآوندهاي گياه تحت تأثير واقع مي شود.

در مراحل اوليه کمبود کلسيم نقاط سفيدرنگ و شفاف بر روي نوك و مابين رگبرگ ها ظاهر ميشود همچنين کلروز يا زردبرگي بين رگبرگي نيز معمول مي باشد، در حاليكه رگبرگ ها سبز باقي ميمانند بوته ها رشدشان متوقف شده و ميان گره در قسمت جوانه انتهايي داراي فاصله کوتاه هستند .برگ هاي جوان کوچك مي مانند بطوريكه حاشيه شان به سمت بالا مي پيچند . و برگهاي پير تربرعكس به سمت پائين پيچيدگي پيدا مي آنند . در حالت شديد دمبرگ ها شكننده مي شوند و برگ ها به راحتي جدا مي شوند . گل ها به ميوه تبديل نمي شوند و در نهايت مريستم انتهايي دچار مرگ ميشود.

تضعیف ریشه!!!

ريشه ها در صورت کمبود کلسيم ضعيف باقي مانده کلفت و ضخيم و کوتاهتر از حالت نرمال مي شوند. ريشه ها قهوه اي رنگ شده و داراي ريشه هاي موئين کمتري هستند. ميوه هاي کوچك و بي مزه معمولاً در منطقه انتهايي ميوه بدشكل مي شود . برهمكنش هاي متقابل و ناسازگار کلسيم با ساير عناصر کاتيوني مثل پتاسيم يكي از علتها است . کمبود کلسيم ميتواند در خاکهای آهکی که در آن ترکيبات کلسيمی فراوان است نيز اتفاق بيافتدچرا که مکانيسم جذب وانتقال آن در گياه در فراهمی آن حائز اهميت ميباشد . در مواقعي که شستشو و سبكي خاك هر دوباعث از دست رفتن ذخايرکلسيم مي شوند نيز کمبود رخ ميدهد . در بسترهائي مثل پيپت يا در سايرکشت هاي غيرخاکي وقتي که محلول غذايي حاوي کلسيم کافي نيست کمبود کلسيم محرز است.

منيزيم

معمولاً کمبود در خاکها به علت بالابودن پتاسيم و در اثر مصرف زياد کود پتاسيم يا کلسيم در

محيط مي باشد . کمبود همچنين در کشت هاي غيرخاکي اتفاق مي افتد هنگاميكه ميزان منيزيم به اندازه کافي در محلول غذايي تأمين نشده باشد يا ساير کاتيونها مثل کلسيم يا پتاسيم داراي غلظت بالايي باشد.

گوگرد

معمولاً به واسطه مصرف کودهاي با بنيان سولفاته مثل سولفات پتاسيم يا سولفات آمونيوم کمبود آن به ندرت اتفاق مي افتد . استفاده يا مصرف بيش از حد گوگرد باعث افزايش شوري محيط کشت (خاك یا غيرخاکي) مي شود و مي توان باعث کاهش جذب موليبدن گردد.

کمبود عناصر در خیار : عناصر میکرو

خيار گلخانه اي به عناصر غذايي کم مصرف به مقدار ناچيزي نياز دارد اما اين عناصر بايستي دردسترس گياه قرار گيرند . آهن، منگنز، روي، بور، مس، موليبدن و کلر به ترتيب جزو عناصر ضروري هستند که در تغذيه گياه مؤثرند . اما مقادير بيش از نياز عناصر کم مصرف مي تواند باعث ايجادمسموميت و اختلال در فعاليت گياه به وجود آورد . بنابراين مصرف صحيح کودهاي معدني يا با بنيان آلي اهميت بسزايي دارد.

آهن

مقدار بسيار کمي از آهن براي ساخته شدن کلروفيل اساسي ترين ماده براي انجام عمل

فتوسنتز در گياه کافي است. آهن مثل برخي عناصر ديگر تحرك بسيار کمي دارد.

علائم کمبود عناصر آهن در خیار شبيه علائم کمبود منيزيم است اما معمولاً بر روي برگهاي بسيار جوان

انتهايي بوته ظاهر مي شود بخصوص برگهايي که به سرعت باز شده و شكل مي گيرند . بنابراين ابتدا جوانترين برگهاي باز شده به رنگ زرد سبز و يا زرد در آمده اما رگبرگ ها سبز باقي مي ماند . سپس زردبرگي حتي قسمتهاي رگبرگ را نيز در بر مي گيرد اين کمبود در حالت پيشرفته برگها را به رنگ زرد ليموئي و حتي سفيد در مي آورد معمولاً حالت زرد ليموئي و رنگ سفيد در کشت هاي هيدروپونيك که پ هاش محلول غذايي شديداً به بيش از ٨ افزايش مي يابد اتفاق مي افتد.

کاهش رشد!!!

در اين وضعيت رشد شاخسارها متوقف شده و جوانه انتهايي بوته خيار از بين مي رود و حالت نكروزه و پوسيدگي بر روي برگها ظاهر مي شود بطوريكه مي توان گفت کلروفيل يا سبزينه گياه کاملاً تخريب شده است . اين درحالي است که شاخه هاي فرعي و ميوه هاي خيار نيز علايم کمبود را نيز نشان مي دهند. در بيشتر مواقع با بروز کمبود کلسيم، کمبود آهن نيز مضاعف مي شود . از علل بروز کمبود آهن تنها ميزان کم اين عنصر در خاك نمي باشد بلكه بالا بودن پ هاش در محيط ريشه، يا بالا بودن غلظت منگنز، شرايط تهويه نامناسب (غرقاب شدن) ،پايين بودن دماي بستر کشت، سنگينی بافت خاك ومرگ ريشه ها مي تواند باعث ظهور علائم مشابه کمبود آهن شود.

در اين مواقع معمولاً با افزايش اکسيژن محيط ريشه، بهبود وضعيت ساختمان و بافت خاك

،مناسب کردن آبياري و هوادهي در محلول غذايي يا محيط ريشه و از همه مهمتر بهبود وضعيت تعرق و تنفس گياه باعث حل مشكل مي گردند.

منگنز

منگنز بسيار کم مورد نياز است . براي فعال کردن چندين آنزيم های مختلف در گياه، اين آنزيم ها بيشترافزايش دهنده فتوسنتز و هورمون اکسين است . بدون منگنز، پراکسيد هيدروژن در سلول تجمع يافته و باعث آسيب آنها مي شود. همانند آهن، منگنز نيز غيرمتحرك در گياه مي باشد.

کمبود منگنز با کمبود آهن اشتباه مي شود چون علائم بسيار مشابه است . بايستي گفت

علايم کمبود عناصر منیزیم در خیار بيشتر در برگها شكل مي گيرد . تشخيص ناهنجاريهاي تغذيه اي هنوز ساده نيست براي اينكه علائم کمبود آهن، کمبود منگنز و مسموميت آهن مشابه است.

مشخص ترین علامت!!!

مشخص ترين علايم کمبود منگنز در مقايسه با کمبود آهن اين است که گرچه در کمبود آهن

حاشيه و رگبرگ هاي مياني در حالت پيشرفته به رنگ سبز کم رنگ يا سبز – زرد و يا زرد در مي آيد. درکمبود منگنز رگبرگ ها سبز باقي مي ماند.

کمبود منگنز همچنين توليد نكروتيك روي برگ مي نمايد. در حالت خيلي پيشرفته کل برگ به جزرگبرگ هاي اصلي زرد مي شوند که نقاط فرورفته سفيدرنگ بين رگبرگ ها توسعه مي يابدکمبود منگنز در خاکهاي آهكي مثل شرايط ايران بسيار شايع است و در کشتهاي بدون خاك ياهيدروپونيك وقتي محصول غذايي فاقد منگنز باشد حادث مي شود.

مس

نقش مس کنترل و سنتز چند نوع آنزيم مختلف در گياه است . بخصوص آنهايي که مكانيسم

فتوسنتز و تنفس را به عهده دارند . گرچه مس پرتحرك در گياه مي باشد اما در عين حال مي تواند شرايطي وجود داشته باشد که آن را در گياه غيرمتحرك نمايد . بنابراين مي توان گفت که غلظت مس در برگهاي جوان توسعه يافته بسيار به وضعيت خود گياه مربوط مي شود . بنابراين تجزيه خاك بسيار راهنماي مناسبي براي کمبود مس مي باشد تا تجزيه گياه . چرا که برخي اوقات کمبودها بيشترفيزيولوژيك است تا پائين بودن ميزان عنصر در خاك يا بافت گياه.علائم کمبود عناصر مس در خیار مشابه توقف يا کاهش رشد مي باشد که فاصله ميانگره ها بسيار کاهش مي يابد و برگ ها کوچك مي مانند. لكه هاي ز ردرنگ بين رگبرگ ها بر روي برگ هاي کاملاً بالغ ظاهر مي شوند اما علايم بعداً دربرگهاي بالاتري نيز ظاهر مي گردد .

کاهش رنگ برگ ها

برگها سبز بي رنگ يا کم رنگ و يا برنزي شكل مي شوند . نوكشان به سمت پائين فرو مي رود و گياه کوتاه باقي مي مانند و ميزان گل ميوه ها کاهش مي يابد . وميوه هايي که مي رسند معمولاًکوچك بوده و دير مي رسند . معمولاً کمبود مس بسيار نادر است چراکه سمپاشي هاي داخل گلخانه براي مبارزه با قارچهاي پاتوژن بدليل محتوي مس آنها کمبود مس را برطرف مي کنند . اما واقعاً يك مشكل جدي در کشت هاي هيدروپونيك که پيت و يا موارد مشابه خنثي کشت مي شوند مي باشد.بالا بودن پ هاش باعث کاهش فراهمی اين عنصر مي شود . اما اين اثر معمولاً بسيار جزئي ترمي باشد تا براي منگنز.

بور

نقش بيوشيميائي بور در گياه مشخص نمي باشد . اما به طورکلي اعتقاد بر اين است که عنصر

بور براي انجام تقسيم سلولي و تمايز يابي بسيار مهم است . بور در گياه متحرك نيست . منابع کافي ومستمر براي تكثير و فعاليت ريشه ها ضروري است . قابليت دسترس بور در خاکهاي شني پ هاش بالاکه اغلب به عنوان بستر کشت در گلخانه ها بكار مي رود پائين است ، کيفيت آب تعيين خواهد کرد که ميزان بور در گياه چقدر خواهد بود . چرا که منابع آب داراي مقادير متفاوتي از بور در خود مي باشند. کمبود بور در اولين برداشت ميوه مشاهده مي شود وقتي که برگهاي پائيني و وسطي بوته ها قدري زردبرگي نشان داده و شكننده مي شوند . بيشترين مشخصه اثر کمبود بور در خيار مرگ قسمت جوانه انتهایي میباشد. اثرات ديگر شامل رشد جوانه هاي جانبي بيشتر و حالت بوته اي و چندجوانه انتهايي شاخه شدن گياه ميباشد.

تاثیر بور بر برگ ها

برگ هاي جوان بدشكل مي شوند، رگبرگ ها برجسته و برگ هاي مسن تر فنجاني مي شوند.

برگ هاي شكننده فنجاني شكل کوچك شده و زردشدن برگ هاي پائيني که از حاشيه آنها شروع ميشود به رنگ قهوه اي در مي آيد و به سمت بالا مي پيچند.ميوه هاي کوتاه با شكاف هاي طولي روي پوست خيار مشخص ترين علامت کمبود بور است .

سياه شدن نوك ريشه ها با طويل شدن آنها در کمبود شديد بور رخ مي دهد که باعث افت عملكرد به ميزان ٩٠ درصد مي شود و کيفيت ميوه نيز تا به حد زيادي از دست مي رود.

روی

چندين آنزيم در گياه حاوي روي مي باشند . تمام عناصر کم مصرف حتي روي وقتي غلظت آن در حد کمبود باشد باعث اثر بر روي فتوسنتز مي شوند.کمبود روي در کشت هيدروپونيك اگر محلول غذايي فاقد روي باشد به طور واضح ظاهر ميشود.مقدار مطلوب روي در خاك (روي قابل دسترس ) حدود يك ميلي گرم در کيلوگرم مي باشد اما مقدار آن در گياه حدود 300-10 ميلي گرم در کيلوگرم بر حسب وزن خشك مي باشد . دسترسي روي در خاك با افزايش پ هاش خاك و درصد کربنات کلسيم کاهش مي يابد. همچنين استفاده بيش از حد از فسفر و تجمع آن در خاك باعث کاهش قابليت دسترسي روي توسط گياه مي شود چرا که تشكيل فسفات روي مي دهد که ترکيب غيرقابل حل و پايداري است. مسموميت احتمالی آهن، منگنز، منيزيم و کلسيم مي تواند جذب روي را تحت تأثير قرار دهند .

علائم کمبود روي به راحتي قابل تعريف نيست . اما در خيار گلخانه مشخص ترين شاخص کوتاهی وروزتي شدن بوته هاست که شبيه علائم ابتلاء به ويروس است . برگها کوچك تر از سايز واقعي ميشوند. کمرنگ شدن لكه اي بين رگبرگي بر روي برگ هاي پائيني که به سمت بالا پيش روی مي کند وزردبرگي آن شبيه آهن پيشرفت ميکند اما رگبرگها سبز تيره و متمايز باقي مي ماند ورشد متوقف وخسارت زيادي به بار مي آورد.

موليبدن

موليبدن در آنزيم ها دخالت دارد و با متابوليسم ازت کاملاً درگير است . خيار به مقدار کمی از مولیبدن نیاز دارد.حدود 2% میلی گرم در کیلو گرم.مولیبدن قابلیت دسترسی مناسبی در خاکهایی با پ هاش بالا دارد . موليبدن در خاك به صورت آنيون حضور دارد . در مقابل بيشتر

عناصر کم مصرف که در خاك حضور دارند کاتيون هستند . رفتار آن شبيه فسفات در

خاک است . قابليت دسترس موليبدن افزايش مي يابد وقتي پ هاش محيط ريشه افزايش مي

يابد. بنابراين کمبود عناصر مولیبدن در خیار در محيط هاي کشت با حالت اسيدي مثل کشت هاي هيدروپونيك اتفاق مي افتد و مي ميرند . در برخي حالات، قسمتهايي از برگ هاي کامل ابتدا سبز باقي مانده وسپس حالت لكه اي يا تاول زده به خود مي گيرد .

کمبود عنصر مولیبدن کجا بیشتره؟؟؟

در خاکهاي اسيدي و شني کمبود موليبدن شايع است علائم کمبود شروع مي شود ابتدا در برگ هاي پائيني (شبيه ازت ) و

سپس به سمت بالا گسترش مي يابد . اما برگ هاي جوان هنوز سبز باقي مي مانند . رشد

ممكن است نرمال به نظر برسد اما گل هاکوچك مي شوند . کمبود شديد در پيت مي تواند

باعث کاهش عملكرد شود ( ٨٤ درصد) اما افزايش پ هاش محيط کشت آن را برطرف

خواهدکرد.

کلر

کلر اگر چه يكي از عناصر ضروري براي رشد و نمو گياه است اما کمبود آن تقريبا گزارش نشدهبه خاطر اينكه خاك و آب معمولاً به مقادير قابل ملاحظه اي حاوي آن مي باشند و بيشتر دراينجامسئله مسموميت آن اهميت دارد تا کمبود. در مناطق با آب و خاك شور يا با آب با کيفيت پائين مسئله سميت کلربسيار جدي است . غلظت مطلوب يا قابل تحمل گياه شبيه آهن است و مقادير بيشتر از آن باعث بروز خسارت مي شود البته برخي کودهاي محلول مثل کلرور پتاسيم يا کلرور کلسيم نيز حاوي آن مي باشند که در گلخانه خيار توصيه نمي گردد.از ديگر عناصر ضروري سديم مي باشد که آن هم مثل کلر بيشتر به مسئله سميت آن بايستي توجه داشت.اما عنصر مفيد ديگرکه باعث افزايش پتانسيل توليد در گياه مي شود به سيليسيم بايستي اشاره شود.سيليس باعث تحريك رشد و تقويت در مقابل بيماريها مي شود.

نویسنده: مهندس حامد پورعلی