سرمازدگی در باغات درختان میوه

سرمازدگی در باغات درختان میوه یکی از پدیده های طبیعی و آسیب زا در باغات میوه است. فصل خاصی ندارد و به میوه و سرشاخه و برگ و شاخه های درختان آسیب می زند.

سرمازدگی در باغات درختان میوه

سرما و یخ بندان از جمله پدیده هاي طبیعی هستند که خسارت هاي فراوانی در برخی از سال ها به باغات میوه وارد می نمایند آسیب هاي ناشی از سرما در درختان خزاندار بسته به نوع گونه و رقم متفاوت بوده واین عمل غالبا ناشی از سرماي زودرس بهاره می باشد. براي هرگونه و رقم نه تنها درجه حرارت مطلوب وجود دارد بلکه مراحل رشد و فعالیت هاي گوناگون گیاهان، داراي حرارت هاي ایده ال و همچنین محدوده حرارتی کشنده و حداقل و حداکثر می باشد. کاهش دما از آستانه تحمل حداقل گیاه می تواند خسارت زا باشد.

سرمازدگی و یخ زدگی:

سرمازدگی عبارتست از تغییرات فیزیکی و یا فیزیولوژیکی بر انگیخته شده در اثر روبرو شدن اندام هاي مختلف گیاه با دماه هاي پایین تر از نقطه انجماد  که با پیدایش علایم بکار می رود.صدمات یخ زدگی عمدتا ناشی از دماي زیر صفر درجه سانتیگراد بوجود می آید، یخ زدگی یاایجاد کریستال هاي یخ در آوندهاي گیاه است که بسرعت در تمامی اندام ها گسترش می یابد.

انواع سرما و یخ زدگی:

الف)سرمازدگی انتقالی(جبهه اي: به سرمایی که در اثر هجوم یک جریان سرد وعبور آن از یک منطقه پیش می آید و موجب کاهش شدید و ناگهانی درجه محیط به چندین درجه زیر صفرمی شود گفته میشود، این جریان بیشتر در دوران رکود درختان میوه(زمستان) بوقوع می پیوند.

ب- سرمازدگی تشعشعی: سرما و یخبندانی که کاملا منطقه اي بوده و در یک محدوده معین بدون اینکه هواي سرد از سایر نقاط به منطقه نفوذ کند در اثر تشعشع از سطح زمین در همان محل بوجود می آید این نوع سرمازدگی بر خلاف نوع اول همواره در شب هاي ساکت و آرام بدون ابر و باد ظاهر می شود.بسته به نوع فصل نیز خسارت وارده متفاوت می باشد به عبارتی زمان وقوع سرما نیز پراهمیت بوده و براین اساس تقسیم بندي زیر صورت گرفت است.

سرمازدگی دیررس بهاره

سرماهاي بهاره خیلی خطرناك تر از از یخبندان هاي اوائل پائیز می باشند این نوع سرمازدگی بیشتر درمناطق معتدله رخ داده و باعث خسارت به گل و میوه می گردد زیرا گل ها و میوه هاي جوان حساستر ازمیوه هاي رسیده می باشند. امکان وقوع سرماي بهاره در موقع باز شدن گل هاي درختان وجود دارد طول مدت این نوع سرما کوتاه بوده و از چند ساعت تا حداکثر سه روز بیشتر نیست . حساسیت به سرماي دیررس بهاره به ترتیب: میوه کوچک>گل کاملا باز شده > گل نیمه باز > جوانه هاي باز نشده می باشد.

بنابراین در مورد میوه هاي مانند بادام ،زردآلو و هلو که داراي نیاز سرمایی کمتري می باشند توصیه می شود از ارقام دیرگل استفاده شود. بمنظور پی بردن به خسارت سرمازدگی دیرس بهاره تخمدان گلها و میوه هاي کوچک مشاهده می شوند که در صورت سبز بودن می توان نتیجه گرفت که گل یا میوه آسیب ندیده است.

سرمازدگی زمستانه:

این نوع سرمازدگی در زمستان و در دما هاي پایین تراز-10°   درجه سانتی گراد و پایین تر رخ داده و در حالت شدیدتر  درختان دچار یخ زدگی  میشوند. این نوع سرمازدگی در میوه همیشه سبز نظیر مرکبات و  زیتون می تواند موجب خسارت باشد.گاهی ممکن است سرمازدگی پاییزه و قبل از به خواب رفتن درختان، خسارت بار باشد. بطور مثال در انار سرماي زوردرس پاییزه مخصوصا اگر همراه با ریزش باران باشدباعث ترکیدگی میوه می گردد.

علایم سرمازدگی:

تحمل گونه ها و ارقام به سرما و یخبندان متفاوت است همچنین حساسیت اندام هاي مختلف گیاهی به یخ زدگی و سرما نیز تفاوت دارد به ترتیب ریشه ها ، برگ ها ، شاخه هاي نورسته و جوانه ها بیشترین حساسیت را دارا می باشند. با توجه به اینکه ریشه ها در داخل خاك فعالند کمتر در معرض آسیب هاي ناشی از سرمازدگی قرار می گیرند.

جوانه ها و گل:

خسارت هاي مورفولوژیکی سرمازدگی در باغات درختان میوه در جوانه ها عبارتنداز تغییر رنگ و قهوه اي شدن بافت ها، نابودي گل هاي در حال تکامل در داخل جوانه و سیاه شدگی کامل اندام؛ در گل هاي تازه باز شده علائم خسارات عبارتند از پژمردگی کلاله و خامه، قهوه اي شدن کلاله و سپس خامه ، سیاه شدگی تخمدان، بهم پیچیدن و نکروز شدن گل آذین ها.

میوه:

در زیتون میوه هاي بالغ از ارقام دیررس که برداشت نشده اند و در طول زمستان بر روي درخت می مانند چروکیده شده و دم میوه در اثر یخبندان زمستانه یا بهاره اغلب قهوه اي رنگ می گردد . سرماي بی موقع در ابتداي پاییز می تواند به میوه هاي برداشت نشده که که براي کنسرو در نظر گرفته شده اند آسیب برساند. چنین سرماهایی معمولآ باعث آسیب رسیدن به بخشی از محصول می شود. چند روز پس از سرمازدگی در باغات درختان میوه ، تاول هایی در میوه بوجود می آید. این تاول ها نشان دهنده آسیب به بافت هاي داخلی میوه است و

این زیتون ها براي تولید کنسرو مناسب نیستند. در مرکبات میوه سرمازده در بیشتر اوقات نشانه هاي خارجی از خود نشان نمی دهد گاهی ابکی شدن کیسه هاي عصاره و بدنبال آن از دست دادن آب و ایجاد شکاف در میوه مشاهده می شود.در مورد سیب و گلابی یک نوع لکه با کمربندهایی با پوست زبرچوب پنبه اي روي میوه تشکیل و یا میوه کج و معوج شده و گودي هایی روي سطح آن بوجود می اید.

سرشاخه ها و شاخه ها:

سر شاخه ها و شاخه هاي جوان از اندام هاي حساس به سرما و یخ بندان میباشند بر اثر سرما بافت تغییر رنگ داده برونزي می شود. این حالت به خصوص در قسمتی ازشاخه که در معرض سرما بوده مشخص تر است. یخبندان همچنین ترك هایی را بر روي پوست شاخه هاي یک تا دو ساله ایجاد می کند در صورت بالا بودن مدت و شدت سرما تنه اسیب دیده و نهایتا خشک میشود آسیب یخبندان شدید بر روي شاخه یا سر شاخه بصورت نکروز بافت پوست ظاهر می شود

مدیریت و کنترل سرمازدگی در باغات میوه :

راهکارهاي مختلفی براي حفاظت گیاهان در برابر آسیب هاي سرما و یخ زدگی وجود دارد که خود مبتنی بریک یا چند اصول می باشد که مهمترین آن بعد اقتصادي پیشگیري از خسارت می باشد . موثرترین روش جلوگیري از آسیب سرمای ناشی از سرمازدگی در باغات درختان میوه ، انتخاب درست محل احداث باغ است نقش مهم انتخاب مکان مناسب در دوام دراز مدت یک باغ به هیچ وجه قابل انکار نیست.انتخاب مکان از طریق عواملی نظیر ارتفاع از سطح دریا،عرض جغرافیایی، درصد شیب زمین، خصوصیات خاك (بافت و ساختمان آن) خاصلخیزي و قابلیت نگهداري آب، عمق خاك و سایر فاکتورها تاثیر می گذارد

انتخاب گونه و رقم مناسب:

تنوع گونه ها و تفاوت ارقام مختلف به لحاظ تحمل به شرایط مختلف محیطی یکی از ویژگی هاي مهم گیاهان می باشد براین اساس انتخاب رقم مناسب با شرایط اقلیمی منطقه پایه و اساس موفقیت محسوب می گردد.

مرکبات درختانی حساس به دماي زیر صفر درجه و یخبندان هستند. سرماي صفر درجه سانتی گراد به برگهاي مرکبات صدمه می زند، هنگامی که دماي هوا بیش از 4 ساعت پایین تر از2/ 2درجه سانتی گراد  باشد میوه دچار خسارت سرمازدگی در باغات درختان میوه می شود افت دماي در محدوده -10  تا -12  درجه سانتیگراد بمدت 12ساعت در باغ مرکبات موجب صدمه شدید به تنه و شاخه شده و در صورت تداوم نابودي درخت میشود

مدیریت آبیاري و تغذیه گیاه:

گیاهانی که با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی رشد می کنند می توانند دماهاي پایین را بهتر تحمل کنند و آسیب هاي ناشی از سرما در آنها خیلی سریع بهبود می یابد یک گیاه سالم نقطه یخبندان پایین تري دارد همچنین گیاهانی که تحت تاثیر تنش خشکی قرار دارند قدرت رشد و تحمل پذیري کمتري خواهد داشت بنابراین مدیریت تغذیه و ابیاري در باغات میوه بایستی جدي گرفته شود . در زمستانهاي

خشک و به ویژه قبل از یخ زدگی شدید نیز باید آبیاري انجام گیرد البته به این نکته نیز توجه نمود که کاهش ابیاري در اوایل پاییز و زمستان ایجاد رکود در درخت را تسریع می کند . توصیه کود ي براساس انالیزهاي ازمایشگاهی(خاك و برگ) صورت گرفته و از محلی به محل دیگر متفاوت است. تحقیقات نشان می دهد که کوددهی ازت نباید در اواخر پاییز انجام شود. زیرا ازت رشد بافت هاي نرم را تحریک می

کند که به سادگی توسط سرما آسیب می بینند. کودهایی با پتاسیم بالا موجب افزایش ضخامت دیواره سلولی و مقاومت بیشتر به آسیب سرما می شود.

مدیریت خاك:

با اجراي مدیریت خاك می توان میزان کاهش دماي هوا و خطر وقوع یخ بندان را تاحدودي کاهش داد. با این کار از آسیب های سرمازدگی در باغات درختان میوه جلوگیری می شود . براي تامین حداکثر حفاظت ممکن، خاك بایستی مرطوب ،عاري از علفهاي هرز و گیاه پوششی باشد مبارزه با علف هاي هرز همراه با رطوبت مناسب در زیر گیاه یک محیط گرم تر را به وجود می آورد و به کاهش آسیب حاصل از سرما کمک می کند. باید توجه داشت خاك بسیار مرطوب می تواند مقاومت به سرما را کاهش دهد. همچنین سعی نمود با احداث درختان بادشکن از ورود هواي سرد به داخل باغ جلوگیري نمود و با استفاده از روش هاي مختلف هواي سرد را از محیط رویش گیاهان دور نمود.

استفاده از بخاري ها ي باغی:

تشعشع حرارتی به وسیله اندام هاي گیاه که مستقیماً در معرض میدان عمل بخاري ها قرار دارند جذب می شوند، لذا بهتر است که تعداد زیادي بخاري با شعله کم بسوزد تا از تعداد کم با شعله قوي استفاده گردد .به طور معمول تعداد80- 70بخاری باغی براي هر هکتار باغ در فاصله 5تا 6 متري استفاده می شود ، از این روش در شب هاي وارونگی حرارتی شدید باشد با موفقیت می توان استفاده نمود سوخت مصرفی این نوع بخاري می تواند ازنفت،گازوئیل،چوب ، باشد بخار هاي نفتی مطلوب تر از بقیه بوده ولی بدلیل گرانی سوخت درمحصولات گران قیمت نظیر مرکبات، پسته و انار استفاده می شود.

استفاده از آبیاري بارانی برای جلوگیری از سرمازدگی در باغات درختان میوه

آب زمانی که یخ می زند مقداري گرما آزاد می کند و باعث گرم شدن باغ می شود از طرف دیگر وقتی که آب روي جوانه یخ می زند همانند عایقی عمل کرده و مانع از پایین رفتن دماي آن به زیر صفر درجه میشود . معمولا به ازاي 5/2 میلیمتر آبیاري بارانی می توان 3 درجه سانتی گراد دما را افزایش داد در این روش آبیاري میزان مصرف آب بالا نیست و با کمیت 12500 لیتر آب در ساعت براي یک هکتار می توان گیاهان مورد نظر را در شب هاي یخبندان5- 4 درجه سانتیگراد حفاظت کرد.

حفاظت به وسیله غرقاب کردن

آبی که براي غرقاب کردن مصرف می شود دماي بالاتري از سطح سرد زمین باغ دارد. لذا با کاهش زیاد درجه حرارت زمین، هواي تحت وارونگی کمی گرمتر می شود و بازده تشعشع سطحی در حد بالاتري باقی می ماند.اگر از آب چاه به جاي منابع آبهاي سطحی براي غرقاب کردن استفاده شود حفاظت در مقابل سرما موثرتر خواهد بود.

توری ضد سرمازدگی

در فصول سرد سال، درختان و صیفی جات به علت یخ زدگی شبنم در ساعات سرد شبانه روز و هم چنین نفوذ سرما از اثر سرمازدگی در باغات درختان میوه به شدت آسیب می بینند. توری های ضدسرما به طور موثری از این آسیب جلوگیری کرده و رضایت کشاورزان را در پی داشته است.

نویسنده: مهندس حامد پورعلی