نماتدشناسی
نماتد ساقه و پیاز
بهمن
نماتد ساقه و پیاز یکی از مخربترین نماتدهای انگل گیاهی است.در صورت عدم مبارزه با این بیماری توان خسارتزایی تا ۱۰۰ درصد محصول را دارد .
نماتد ساقه و پیاز Ditylenchus dipsaci
دامنه میزبانی این نماتد در بیش از ۵۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده است. گیاهانی نظیر پیاز، سیر، تره فرنگی، لوبیا، باقلا، کلم، هویج، کرفس، مارچوبه، جعفری، نخود، سیب زمینی، کدو و علفهای هرز موردحمله این نماتد قرار می گیرند. نماتد ساقه و پیاز در میان نماتدهای انگل گیاهی از نظر اقتصادی دارای رتبه پنجم میباشد.
طول چرخه زندگی نماتدها به گونه نماتد و دمای محیط بستگی دارد. مبارزه علیه نماتد چندان آسان نیست زیرا در داخل خاک یا بافت گیاهی که کمتر نفوذپذیر است زندگی میکنند. شرایط خنک ومرطوب باعث فعالیت و حمله این نماتد به بافت گیاهان جوان میشود.
نماتد ساقه و پیاز
نماتد ماده ۲۰۰ تا ۵۰۰ تخم داخل بافت میزبان می گذارد. لاروها می توانند شرایط یخبندان و خشکی شدید را تحمل کرده و در داخل یا روی بافتهای گیاهی خشک مثل ساقه ها، برگها، پیازها، بذرها یا در داخل خاک به سر ببرند. این نماتد به صورت انگل داخلی از محتویات سلولهای پارانشیمی برگ،تغذیه نموده و قبل از تغذیه یا مکش مواد غذایی مایع، آنزیمهایی برای آماده نمودن غذا به داخل بافت گیاهی تزریق مینماید. این آنزیمها معمولا متابولیسم گیاه میزبان را تغییرداده و علائم بیماری در اثر حمله نماتد در اندامهای هوایی به صورت تورم و پیچیدگی و نکروز یا پوسیدگی پایه های ساقه، غده و ریزوم ظاهر میشود. خسارت روی پیاز به صورت تغییر شکل و تورم برگها یا ایجاد تاول در سطح برگها است.
برگها به صورت بی نظمی رشد کرده و سپس آویزان،پژمرده می شوند. خسارت این نماتد روی سیر باعث تغییر شکل یا تورم برگهانمی شود، بلکه باعث زرد شدن برگ و مرگ آنها میشود .تورم بافتها، نرم شدن محل اتصال ساقه به غده و حتی ریشه به غده یا طوقه، ایجاد حلقه های قهوه ای روی غده ها و پوسیدگی های نرم ثانویه با عوامل باکتریایی و قارچی باعث تسریع و شدت پوسیدگی روی غده ها میشود. قسمتهای داخلی ریشه ها غده ها بیشتر از قسمتهای بیرونی مورد حمله قرار میگیرند. این نماتد ممکن است درزمان انبارداری غده ها در دمای پایین قادر به رشد و تولیدمثل باشد و پوسیدگی ممکن است در انبارنیز توسعه یابد،در آلودگیهای شدید پیازها می پوسند.
نماتد ساقه و پیاز به صورت تخم زمستان گذرانی میکند. این نماتد توسط بذر، قطعات
گیاهی آلوده، جابجایی خاک آلوده، با آب و وسایل کشاورزی به سایر مناطق انتقال و انتشار مییابد.
روشهای شناسایی نماتد ساقه و پیاز :
ظهور گیاهچه های پیاز به کندی انجام شده، میزان سبز شدن گیاه در مزارع آلوده به نماتد Ditylenchus dipsaci بطور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. گیاهچه های ظاهر شده بیمار و زرد رنگ بوده، پیچ خورده و هلالی بنظر رسیده.
روی ساقه، جوانه ها یا گیاهان جوان برآمدگیهایی بوجود می آید و برگها کوتاه و پیچیده می شوند. نوک برگها از بین می رود و برگهای مسن تر به دلیل از بین رفتن تیغه ی میانی سلولها، چنان ضعیف می شوند که نمی توانند خود را قائم نگهدارند و روی زمین می افتند. ساقه و گردن پیاز نرم میشود. پیازهای آلوده ممکن است شکاف بردارند یا اینکه جوانه زده و دو پیازه و ناقص شوند. پیازهای آلوده گاهی از بیرون سالم به نظر می رسند اما در انبار می پوسند.
روشهای پایش و ردیابی:
مشاهده علائم ظاهری
نمونه برداری از غدهها و خاک و استخراج نماتد از آنها
استخراج نماتد از اندام های هوایی گیاه
روشهای کنترل زراعی، مکانیکی و بهداشت گیاهی:
استفاده از سیستم آبیاری قطرهای (یکی از راههای انتقال آلودگی از طریق آب آبیاری است).
رعایت آیش و تناوب چند ساله با غلات و گیاهان غیر میزبان (ذرت) حداقل به مدت سه سال.
استفاده از غده های سالم و عاری از آلودگی به نماتد
درصورت امکان سوزاندن یا کمپوست کردن بقایای گیاهای آلوده (کمپوست زمانی مؤثر است که حرارت از ۶۰ درجه بالاتر رود. (این نماتد اصولا سرما دوست بوده و در مقابل حرارت حساسیت دارد و قادر به تحمل حرارت بالاتر از ۴۰ درجه سانتی گراد نبوده و از بین میرود.
بهداشت مزرعه:
جمع آوری و انهدام بقایای آلوده
جلوگیری از حمل و نقل خاک و اندامهای گیاهی آلوده(قرنطینه) از نقاط آلوده به سالم
حذف علفهای هرز
عدم استفاده از بذر، غده یا پیاز آلوده
کنترل مکانیکی:
تمیز کردن و ضدعفونی ادوات کشاورزی قبل از شروع کار
برای مبارزه با نماتد ساقه و پیاز استفاده از نماتد کش ارگانیک نماکوب توصیه میشود.نماکوب نماتد کشی گیاه پایه بوده وفاقد هر گونه باقیمانده شیمیایی در محصولات کشاورزی میباشد.امروزه که بحث برگشت خوردن محموله های صادراتی ایران بدلیل باقی مانده سموم شیمیایی مطرح بوده استفاده از نماتد کش ارگانیک نماکوب میتواند مشکل باقی مانده سموم شیمیایی را حل کند.استفاده از ترکیبات ارگانیک برای سلامتی محصولات و محیط زیست و جامعه لازم میباشد.
نویسنده: مهندس حامد پورعلی
